Dieta

Dane z badań obserwacyjnych, w których uczestniczyły osoby bez przebytego udaru, sugerują, że spożycie ryb (1-4 porcji/tydzień),33-35 owoców i warzyw (≥3 porcji/tydzień),36 błonnika,37 oliwy z oliwek38 czy ogólnie stosowanie diety śródziemnomorskiej37 może się wiązać ze zmniejszonym ryzykiem udaru.

W kilku dużych randomizowanych badaniach klinicznych oceniano stosowanie optymalnej diety w prewencji udarów. W porównaniu z dietą niskotłuszczową stosowanie diety typu śródziemnomorskiego (tj. pokarmy bogate w ryby, owoce, warzywa, orzechy i oliwę z oliwek) wiązało się z korzystnym wpływem na czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego.39-40

Podsumowanie zaleceń dotyczących diety u chorych po udarze mózgu zebrano w tabeli 6.

Palenie tytoniu i spożywanie alkoholu

Zalecenia dotyczące palenia tytoniu oraz spożywania alkoholu u chorych z udarem mózgu przedstawiono w tabeli 7.7

Przetrwały otwór owalny

Zalecenia postępowania u chorych z udarem mózgu i przetrwałym otworem owalnym przedstawiono w tabeli 8.7

Endarterektomia tętnic szyjnych

U chorych z łagodnym udarem niedokrwiennym, nieupośledzającym codziennego funkcjonowania (wynik w zmodyfikowanej skali Rankina 0-2) oraz zwężeniem tętnicy szyjnej wymagającym zabiegu rewaskularyzacji należy przeprowadzić go w ciągu 48 godzin do 7 dni od udaru. Nie należy odkładać zabiegu na późniejszy termin u chorych, u których nie występują przeciwwskazania do jego przeprowadzenia.4

Small 9118

Tabela 9. Zalecenia postępowania u chorych z udarem mózgu i stanami nadkrzepliwości

Stany nadkrzepliwości (trombofilie)

Zalecenia postępowania u chorych z udarem mózgu i stanami nadkrzepliwości przedstawiono w tabeli 9.7

Podsumowanie

W artykule przedstawiono wytyczne dotyczące wybranych aspektów prewencji wtórnej u pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu lub TIA. Prawidłowo prowadzona wtórna profilaktyka udaru pozwala na istotną redukcję ryzyka wystąpienia kolejnego, często cięższego i powodującego większą niesprawność chorego. Należy podkreślić, że zaprezentowane wytyczne oparte są głównie na ostatniej wersji amerykańskich wytycznych profilaktyki wtórnej udaru mózgu z 2014 r. Ostatnia wersja wytycznych europejskich ukazała się w 2009 r. Ostatnia wersja polskich wytycznych leczenia i profilaktyki udaru mózgu opracowana pod patronatem Polskiego Towarzystwa Neurologicznego pochodzi z 2012 r.5 Po ukazaniu się nowych wersji wytycznych polskich i europejskich ekspertów zachęcam do zapoznania się z nimi, a w szczególności do zwrócenia uwagi na zmiany, jakie zaszły w stosunku do poprzednich wersji.

Secondary prevention of ischaemic stroke

Abstract

Stroke is the leading cause of death and disability in adults, and a serious medical problem. In the last two decades, considerable progress has been made in secondary stroke prevention. Globally, however, the incidence of stroke is on the increase. Secondary stroke causes more severe neurological deficit and often leads to dependency. The knowledge of preventive methods and their proper use reduces the risk of secondary stroke, thus helping stroke survivors to preserve their independence in daily living activities. This review discusses the current guidelines on the secondary prevention of ischaemic stroke or transient ischaemic attack (TIA).

Piśmiennictwo

1. Go AS, Mozaffarian D, Roger VL, et al. American Heart Association Statistics Committee and Stroke Statistics Subcommittee. Heart disease and stroke statistics – 2014 update: a report from the American Heart Association. Circulation 2014;129(3):e28-e292.

2. Maier IL, Bauerle M, Kermer P, et al. Risk prediction of very early recurrence, death and progression after acute ischaemic stroke. Eur J Neurol 2013;20(4):599-604.

3. Hong KS, Yegiaian S, Lee M, et al. Declining stroke and vascular event recurrence rates in secondary prevention trials over the past 50 years and consequences for current trial design. Circulation 2011;123:2111-9.

4. Powers WJ, Rabinstein AA, Ackerson T, et al.; American Heart Association Stroke Council. 2018 Guidelines for the Early Management of Patients With Acute Ischemic Stroke: A Guideline for Healthcare Professionals From the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke 2018;49(3):e46-e110.

5. Postępowanie w udarze mózgu. Wytyczne Grupy Ekspertów Sekcji Chorób Naczyniowych Polskiego Towarzystwa Neurologicznego. Neurologia i Neurochirurgia Polska 2012;46(supl.1):S1-S122.

6. https://eso-stroke.org/eso-guideline-directory/ Dostęp z dnia 16.03.2018 r.

7. Kernan WN, Ovbiagele B, Black HR, et al.; American Heart Association Stroke Council, Council on Cardiovascular and Stroke Nursing, Council on Clinical Cardiology, and Council on Peripheral Vascular Disease. Guidelines for the prevention of stroke in patients with stroke and transient ischemic attack: a guideline for healthcare professionals from the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke 2014;45(7):2160-236.

8. Antithrombotic Trialists Collaboration. Collaborative meta-analysis of randomised trials of antiplatelet therapy for prevention of death, myocardial infarction, and stroke in high risk patients. BMJ 2002;324:71-86.

9. Antithrombotic Trialists’ (ATT) Collaboration; Baigent C, Blackwell L, Collins R, et al. Aspirin in the primary and secondary prevention of vascular disease: collaborative meta-analysis of individual participant data from randomised trials. Lancet 2009;373(9678):1849-60.

10. Steinhubl SR, Berger PB, Mann JT, et al.; for the CREDO Investigators. Early and sustained dual oral antiplatelet therapy following percutaneous coronary intervention: a randomized controlled trial. JAMA 2002;288:2411-20.

11. Jneid H, Anderson JL, Wright RS, et al. 2012 ACCF/AHA focused update of the guideline for the management of patients with unstable angina/non-ST-elevation myocardial infarction (updating the 2007 guideline and replacing the 2011 focused update): a report of the American College of Cardiology Foundation/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines. J Am Coll Cardiol 2012;60:645-81.

12. Shinohara Y, Nishimaru K, Sawada T, et al.; S-ACCESS Study Group. Sarpogrelate-Aspirin Comparative Clinical Study for Efficacy and Safety in Secondary Prevention of Cerebral Infarction (S-ACCESS): a randomized, double-blind, aspirin-controlled trial. Stroke 2008;39:1827-33.

13. Huang Y, Cheng Y, Yansheng L, et al.; on behalf of the Cilostazol versus Aspirin for Secondary Ischaemic Stroke Prevention cooperation investigators. Cilostazol as an alternative to aspirin after ischaemic stroke: a randomized, double-blind, pilot study [published correction appears in Lancet Neurol. 2008;7:675]. Lancet Neurol 2008;7:494-9.

14. Culebras A, Rotta-Escalante R, Vila J, et al.; TAPIRSS Investigators. Triflusal vs aspirin for prevention of cerebral infarction: a randomized stroke study. Neurology 2004;62:1073-80.

15. Warfarin versus aspirin for prevention of thromboembolism in atrial fibrillation: Stroke Prevention in Atrial Fibrillation II Study. Lancet 1994;343(8899):687-91.

16. Heo Y-A. Andexanet Alfa: First Global Approval. Drugs 2018;78:1049-55.

17. Connolly SJ, Ezekowitz MD, Yusuf S, et al. RE-LY Steering Committee and Investigators Dabigatran versus warfarin in patients with atrial fibrillation. N Engl J Med 2009;361(12):1139-51.

18. Granger CB, Alexander JH, McMurray JJ, et al. ARISTOTLE Committees and Investigators Apixaban versus warfarin in patients with atrial fibrillation. N Engl J Med 2011;365(11):981-92.

19. Patel MR, Mahaffey KW, Garg J, et al. ROCKET AF Investigators. Rivaroxaban versus warfarin in nonvalvular atrial fibrillation. N Engl J Med 2011;365(10):883-91.

20. Giugliano RP, Ruff CT, Braunwald E, et al. ENGAGE AF-TIMI 48 Investigators Edoxaban versus warfarin in patients with atrial fibrillation. N Engl J Med 2013;369(22):2093-104.

21. Randomized trial of a perindopril-based blood-pressure-lowering regimen among 6,105 individuals with previous stroke or transient ischaemic attack. PROGRESS Collaborative Group. Lancet 2001;358(9287):1033-41.

22. SPS3 Study Group; Benavente OR, Coffey CS, Conwit R, et al. Blood-pressure targets in patients with recent lacunar stroke: the SPS3 randomised trial. Lancet 2013;382(9891):507-15.

23. Amarenco P, Bogousslavsky J, Callahan A 3rd, et al. Stroke Prevention by Aggressive Reduction in Cholesterol Levels (SPARCL) Investigators. High-dose atorvastatin after stroke or transient ischemic attack. N Engl J Med 2006;355(6):549-59.

24. Amarenco P, Benavente O, Goldstein LB, et al. Stroke Prevention by Aggressive Reduction in Cholesterol Levels Investigators. Results of the Stroke Prevention by Aggressive Reduction in Cholesterol Levels (SPARCL) trial by stroke subtypes. Stroke 2009;40(4):1405-9.

25. Stamler J, Vaccaro O, Neaton JD, et al. Diabetes, other risk factors, and 12-yr cardiovascular mortality for men screened in the Multiple Risk Factor Intervention Trial. Diabetes Care 1993;16(2):434-44.

26. UK Prospective Diabetes Study (UKPDS) Group. Intensive blood-glucose control with sulphonylureas or insulin compared with conventional treatment and risk of complications in patients with type 2 diabetes (UKPDS 33). Lancet 1998;352(9131):837-53.

27. Kähler P, Grevstad B, Almdal T, et al. Targeting intensive versus conventional glycaemic control for type 1 diabetes mellitus: a systematic review with meta-analyses and trial sequential analyses of randomised clinical trials. BMJ Open 2014;4(8):e004806.

28. Holman RR, Paul SK, Bethel MA, et al. 10-year follow-up of intensive glucose control in type 2 diabetes. N Engl J Med 2008;359(15):1577-89.

29. Diabetes Control and Complications Trial/Epidemiology of Diabetes Interventions and Complications (DCCT/EDIC) Research Group; Nathan DM, Zinman B, Cleary PA, et al. Modern-day clinical course of type 1 diabetes mellitus after 30 years' duration: the diabetes control and complications trial/epidemiology of diabetes interventions and complications and Pittsburgh epidemiology of diabetes complications experience (1983-2005). Arch Intern Med 2009;169(14):1307-16.

30. Estruch R, Ros E, Martínez-González MA. Mediterranean diet for primary prevention of cardiovascular disease. N Engl J Med 2013;369(7):676-7.

31. Wolf PA, D’Agostino RB, Kannel WB, et al. Cigarette smoking as a risk factor for stroke. The Framingham Study. JAMA 1988;259(7):1025-9.

32. Lackland DT, Roccella EJ, Deutsch AF, et al., American Heart Association Stroke Counci, Council on Cardiovascular and Stroke Nursing, Council on Quality of Care and Outcomes Research, Council on Functional Genomics and Translational Biology. Factors influencing the decline in stroke mortality: a statement from the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke 2014;45(1):315-53.

33. He K, Rimm EB, Merchant A, et al. Fish consumption and risk of stroke in men. JAMA 2002;288(24):3130-6.

34. Chowdhury R, Stevens S, Gorman D, et al. Association between fish consumption, long chain omega 3 fatty acids, and risk of cerebrovascular disease: systematic review and meta-analysis. BMJ 2012;345:e6698.

35. Larsson SC, Orsini N. Fish consumption and the risk of stroke: a dose-response meta-analysis. Stroke 2011;42(12):3621-3.

36. He FJ, Nowson CA, MacGregor GA. Fruit and vegetable consumption and stroke: meta-analysis of cohort studies. Lancet 2006;367(9507):320-6.

37. Fung TT, Stampfer MJ, Manson JE, et al. Prospective study of major dietary patterns and stroke risk in women. Stroke 2004;35(9):2014-9.

38. Samieri C, Féart C, Proust-Lima C, et al. Olive oil consumption, plasma oleic acid, and stroke incidence: the Three-City Study. Neurology 2011;77(5):418-25.

39. Estruch R, Martínez-González MA, Corella D, et al.; PREDIMED Study Investigators. Effects of a Mediterranean-style diet on cardiovascular risk factors: a randomized trial. Ann Intern Med 2006;145(1):1-11.

40. Tjønna AE, Lee SJ, Rognmo Ø, et al. Aerobic interval training versus continuous moderate exercise as a treatment for the metabolic syndrome: a pilot study. Circulation 2008;118(4):346-54.

Do góry