Bezsenność jest najczęściej występującym zaburzeniem snu. Około 30% populacji ogólnej zgłasza różne problemy ze snem, w tym prawie 20% osób młodych i ponad 50% po 60 r.ż. U 1/3 z nich można rozpoznać bezsenność przewlekłą.

dr n. med. Michał Skalski

Definicja

Bezsenność można zdefiniować jako subiektywne skargi na problemy:

• z zaśnięciem
• z utrzymaniem ciągłości snu
• z przedwczesnym budzeniem się.

Te dolegliwości utrzymują się przez przynajmniej 3 noce w tygodniu i trwają przez co najmniej 3 miesiące, pogarszając funkcjonowanie fizyczne oraz społeczne.

Rodzaje bezsenności

W zależności od czasu trwania możemy mówić o bezsenności:

• przygodnej (występuje okresowo i trwa do kilku dni)
• krótkotrwałej (trwa do 3 miesięcy)
• przewlekłej (trwa >3 miesiące).

Mechanizmy bezsenności pierwotnej

Większość dotychczas przeprowadzonych badań pokazuje, że u pacjentów, którzy skarżą się na bezsenność, występuje podwyższona aktywność ośrodkowego układu nerwowego (OUN) – stan nadmiernego wzbudzenia (hyperarousal). Oprócz niego u pacjentów z bezsennością wykazano także obniżone stężenie neuroprzekaźnika hamującego – kwasu γ-aminomasłowego (GABA – γ-aminobutyric acid) – w mózgu, czyli upośledzony mechanizm hamowania. Taki stan wzmożonej aktywności mózgu ze zmniejszonym hamowanie wyjaśnia, dlaczego pacjenci cierpiący na bezsenność czują się niewyspani. Ich mózg i ciało nie są wystarczająco wyhamowane podczas snu, żeby zapewnić odpowiedni i odczuwalny wypoczynek.

Patogeneza

Na powstanie bezsenności przewlekłej wpływają następujące czynniki:

• predysponujące (indywidualna podatność na bezsenność) – mają głównie podłoże biologiczne; są to: cechy osobowości, rytm okołodobowy, wiek, obciążenie rodzinne
• wyzwalające (bezpośrednio zakłócające sen) – środowiskowe, adaptacyjne, medyczne, psychiatryczne, polekowe
• utrwalające – niewłaściwa higiena snu, lęk przed bezsennością (tworzy swego rodzaju błędne koło bezsenności), nadużywanie leków nasennych.

Diagnostyka różnicowa bezsenności

Podstawą skutecznego leczenie bezsenności jest ustalenie właściwego rozpoznania. Bezsenność może być związana z różnymi chorobami czy czynnikami wymagającymi innych metod i strategii leczenia:

• bezsenność prawdziwa – sen zbyt krótki lub zbyt płytki, niedający odpowiedniej regeneracji, prawdopodobnie związany z nadmiernym wzbudzeniem i/lub zmniejszonym hamowaniem OUN. Powstanie i rozwój tej bezsenności wiąże się z czynnikami poznawczymi i behawioralnymi (lęk przed bezsennością)
• bezsenność związana z niewłaściwą higieną snu – pacjenci, zwłaszcza w starszym wieku, często spędzają w łóżku 8-10 godzin, choć przesypiają 5-6 godzin zgodnie z normą dla wieku. Mimo zupełnie prawidłowego snu mają kilka godzin czuwania wtrąconego w nocy i w związku z tym skarżą się na bezsenność. W takim przypadku pacjent ma nierealistyczne, nadmierne oczekiwania wobec własnego snu, a jedyną skuteczną metodą wyleczenia jest skrócenie pór spania
• deprywacja snu – dotyczy zwykle młodych ludzi skarżących się na nadmierną senność w ciągu dnia, zmęczenie, trudności z porannym wstawaniem. Analiza ich zachowań okołosennych pokazuje, że odczuwane dolegliwości wynikają z przewlekłego niedoboru snu. Zwykle z powodu pracy, nauki lub zabawy prawie każdej nocy osoby te śpią krócej, niż powinny, w związku z czym czują się zmęczone i śpiące w ciągu dnia. Jedyną skuteczną metodą terapii jest takie zorganizowanie życia, żeby znaleźć odpowiednie pory przeznaczane na sen nocny
• endogenne zaburzenia rytmu okołodobowego – pacjenci z opóźnioną porą zasypiania zwykle wieczorem bezskutecznie zmuszają się do zaśnięcia, a rano nie są w stanie się obudzić. Skargi pacjentów z przyspieszoną porą zasypiania dotyczą budzenia się w środku nocy
• egzogenne zaburzenia rytmu okołodobowego – nieregularny tryb życia, praca zmianowa, zmiany stref czasowych
• bezsenność wywołana innymi zaburzeniami snu, takimi jak: okresowe ruchy kończyn, bruksizm, zaburzenia oddychania podczas snu, koszmary senne, lęki nocne.

Jakie leki należy stosować w leczeniu bezsenności?

Podstawą leczenia bezsenności jest terapia poznawczo-behawioralna (CBTI – cognitive-behavioral therapy for insomnia). Liczne badania naukowe przeprowadzane w ciągu ostatnich 20 lat wykazały, że nawet najlepsze leki o działaniu nasennym stosowane bez wsparcia CBTI dają niewielki i krótkotrwały efekt. Niemniej racjonalnie prowadzone leczenie farmakologiczne dołączane do CBTI poprawia i przyspiesza efekty terapii.