• pierwsza generacja – doksepina, difenhydramina, doksylamina, chlorofeniramina, hydroksyzyna, meklozyna, prometazyna i cyproheptadyna – z większym potencjałem uspokajającym, stosowane w leczeniu bezsenności
  • druga generacja – bez potencjału uspokajającego, leki niestosowane w terapii bezsenności (stosowane w leczeniu objawów alergii).


Tylko „stare” leki, pierwszej generacji, są wykorzystywane w leczeniu bezsenności, obecnie najczęściej są stosowane doksylamina i difenhydramina. Powodują one uczucie senności, dlatego są najczęściej stosowanymi lekami nasennymi dostępnymi bez recepty. Co ciekawe, jest to jedyna grupa leków o działaniu uspokajająco-nasennym powszechnie dostępna bez recepty jako lek nasenny. W Polsce najpopularniejszym lekiem z tej grupy jest hydroksyzyna, którą wydaje się tylko na receptę, ale bez recepty dostępna jest difenhydramina, choć głównie w preparatach złożonych, zwykle w połączeniu z NLPZ. W innych krajach powszechnie stosowanym lekiem antyhistaminowym jest doksylamina, często dostępna bez recepty jako lek nasenny.

Leki antyhistaminowe powodują subiektywną poprawę latencji snu, zmniejszenie liczby nocnych przebudzeń i wzrost całkowitego czasu trwania snu. Warto też podkreślić, że leki antyhistaminowe nie powodują uzależnienia (choćby w porównaniu z benzodiazepinami czy lekami z grupy agonistów benzodiazepinowych), mogą więc być stosowane bez ryzyka przez dłuższy czas. Ze względu na brak kontroli przyjmowania tej grupy leków nie wolno zapominać o ich działaniach niepożądanych, które obejmują: upośledzenie sprawności psychomotorycznej, funkcji poznawczych (szczególnie u starszych osób), zawroty głowy, uczucie zmęczenia oraz dzwonienie w uszach. Obwodowe działanie tej grupy leków może powodować: zwiększenie apetytu, nudności, wymioty, biegunkę, zaparcia oraz zwiększenie masy ciała.

Leki ziołowe (naturalne) są prawdopodobnie najczęściej stosowane w bezsenności. Dotychczas przeprowadzono zbyt małą liczbę prawidłowych, kontrolowanych placebo badań, trudno więc jednoznacznie wypowiedzieć się na temat ich skuteczności. Opublikowany w 2011 r. przegląd wszystkich dostępnych badań leków i metod naturalnych stosowanych w bezsenności wskazuje na pewną przewagę preparatów zawierających wyciągi z kozłka lekarskiego (waleriany) i szyszek chmielu w poprawie parametrów snu. Waleriana, najpopularniejszy preparat z tej grupy, jest uważana za w pełni bezpieczną, choć zgłaszane są też działania niepożądane (ból głowy i osłabienie).

Podsumowanie

W terapii bezsenności podanie środka o działaniu nasennym jest wyłącznie postępowaniem łagodzącym objaw choroby, a nie ją leczącym. Oczywiście działanie leków nasennych może być pomocne w terapii ogólnej czy psychoterapii bezsenności, przy ponownym „uczeniu” pacjenta spania, ale pozostawienie go bez kompleksowego wsparcia psychoterapeutycznego zmniejsza skuteczność postępowania leczniczego i bardzo łatwo prowadzi do uzależnienia.

W bezsenności przygodnej i krótkotrwałej:

  • należy jak najszybciej rozpoznać ten typ bezsenności i podać pacjentowi leki nasenne nowej generacji (zolpidem, zopiklon, zaleplon), co może zapobiec rozwinięciu się bezsenności przewlekłej
  • najlepszą metodą jest położenie tabletki nasennej koło łóżka i sięganie po nią wtedy, gdy pacjent zbyt długo czeka na zaśnięcie.


W bezsenności przewlekłej:

  • nie wolno przewlekle stosować leków nasennych (agonistów receptora benzodiazepinowego), maksymalnie 2 tygodnie
  • leki z grupy agonistów receptora benzodiazepinowego można przyjmować dłużej, ale tylko wtedy, gdy są stosowane doraźnie, czyli 2 do 3 razy w tygodniu (lub do 10 razy w miesiącu)
  • gdy istnieje konieczność dłuższego stosowania leków nasennych, nie wolno podawać agonistów receptora benzodiazepinowego; zalecane jest wtedy przyjmowanie przez pacjenta małych dawek wybranych leków przeciwdepresyjnych, neuroleptyków czy leków antyhistaminowych
  • gdy bezsenność jest wywołana zaburzeniami rytmu snu i czuwania, skuteczne może być włączenie melatoniny
  • przy zlecaniu leków nasennych niezbędne jest przestrzeganie zasad higieny snu; jeśli jest to możliwe, pacjent powinien też stosować behawioralne metody terapii.

What medication should be used for treating insomnia?

ABSTRACT

Insomnia is the most common sleep disorder. About 30% of the general population report various sleep problems, including nearly 20% of young people and over 50% of older people above the age of 60 years. Chronic insomnia can be diagnosed in 1/3 of them. The use of hypnotics for managing insomnia offers only a symptomatic therapy which helps to relieve symptoms without treating them. Certainly, hypnotics can be helpful in a general therapy or psychotherapy of insomnia while “teaching” a patient how to regain the ability to sleep, however, the lack of complex psychotherapeutic support reduces the effectiveness of therapy and patients may easily become reliant on sleep medication.

Zalecane piśmiennictwo

1. Baune BT, Caliskan S, Todder D. Effects of adjunctive antidepressant therapy with quetiapine on clinical outcome, quality of sleep and daytime motor activity in patients with treatment-resistant depression. Hum Psychopharmacol 2007;22:1-9.

2. Basu R, Dodge H, Stoehr GP, et al. Sedative-hypnotic use of diphenhydramine in a rural, older adult, community-based cohort: effects on cognition. Am J Geriatr Psychiatry 2003;11:205-13.

3. Cohrs S, Rodenbeck A, Guan Z, et al. Sleep-promoting properties of quetiapine in healthy subjects. Psychopharmacology (Berl) 2004;174:421-9.

4. Ellis CM, Lemmens G, Parkes JD. Melatonin and insomnia. J Sleep Res 1996;5:61-5.

5. Golden RN, Dawkins K, Nicholas L. Trazodone and nefazodone. In: Schatzberg A, Nemeroff C (ed.). The American Psychiatric Publishing textbook of psychopharmacology. Washington, DC: American Psychiatric Publishing, 2004:315-25.

6. Kostowski W. Leki uspokajające i nasenne. W: Kostowski W i Herman ZS (red.). Farmakologia. Warszawa: PZWL, 2006.

7. Mendelson W. Hypnotic Medications: Mechanisms of Action and Pharmacologic Effects. Principles and Practice of Sleep Medicine. 5th Edition, 2011. Section 6, Chapter 42.

8. Roth T, Zorick F, Wittig R, et al. The effects of doxepin HCl on sleep and depression. J Clin Psychiatry 1982;43:366-8.

9. Sharpley AL, Vassallo CM, Cowen PJ. Olanzapine increases slow-wave sleep: evidence for blockade of central 5-HT2C receptors in vivo. Biol Psychiatry 2000;47:468-70.

10. Skalski M. The Diagnosis and Treatment of Insomnia. In: Saddichha S (ed.). Can't Sleep? Issues of Being an Insomniac. InTech, 2012.

11. Skalski M. Zaburzenia snu w codziennej praktyce. Wydanie 2. Warszawa: Medical Tribune, 2018.

Do góry