Niedokrwistość to stan patologiczny, w którym liczba krwinek czerwonych i ilość krążącej hemoglobiny nie wystarczają do prawidłowego utlenowania tkanek obwodowych¹. Rozpoznaje się ją wówczas, gdy stężenie hemoglobiny lub całkowita objętość krwinek czerwonych (hematokryt) są poniżej dolnej granicy, którą wyznacza 95-procentowy przedział wartości referencyjnych ustalonych dla wieku, płci i szerokości geograficznej (tab. 1). Stężenie hemoglobiny u dorosłego mężczyzny wynosi 14-16 g/dl, a u kobiet 12-14 g/dl. Według World Health Organization (WHO) niedokrwistość definiuje się jako zmniejszenie stężenia hemoglobiny <13 g/dl u mężczyzn, <12 g/dl u kobiet, u kobiet w ciąży zaś <11 g/dl. Niedokrwistość w zależności od stężenia hemoglobiny dzieli się na łagodną, umiarkowaną lub ciężką (tab. 2).

Objawy kliniczne niedokrwistości

Istotne informacje umożliwiające ustalenie przyczyn niedokrwistości można uzyskać w trakcie badania podmiotowego i przedmiotowego. W wywiadzie rodzinnym zwraca się uwagę na choroby uwarunkowane genetycznie. Jeżeli u członków rodziny chorego występowała żółtaczka, kamica pęcherzyka żółciowego, splenektomia, może to świadczyć o niedokrwistości hemolitycznej wywołanej defektami błonowymi lub enzymatycznymi erytrocytów. Pacjenta należy też zapytać o: wykonywany zawód, przyzwyczajenia, przyjmowane leki, narażenie na substancje toksyczne, spożywanie alkoholu, odbyte podróże do obszarów o wysokiej częstości występowania chorób infekcyjnych, w tym malarii, ponieważ uzyskane dane mogą tłumaczyć niektóre przypadki niedokrwistości hemolitycznej lub spowodowanej toksycznym uszkodzeniem szpiku kostnego. Znajomość diety chorego odgrywa ważną rolę w diagnostyce niedokrwistości niedoborowych. W przypadku kobiet istotne są dane dotyczące cyklu miesięcznego (ilość traconej w czasie menstruacji krwi), liczby i terminów ciąż, porodów oraz laktacji. Występowanie gorączki może wskazywać na chorobę układową, w tym infekcyjną, autoimmunizacyjną lub nowotworową. Bóle kostne mogą świadczyć o nowotworze mieloproliferacyjnym, a bóle stawów i nadwrażliwość skóry na światło słoneczne o chorobie układowej tkanki łącznej. Stwierdzenie krwi w kale lub krwiomoczu może wskazywać na występowanie miejscowej patologii w obrębie układu pokarmowego lub moczowego albo na obecność skazy krwotocznej. Czerwona barwa moczu może też wynikać z hemoglobinurii przy aktywnej hemolizie lub z występowania mioglobiny w moczu w przebiegu rozpadu mięśni prążkowanych (rhabdomyolysis) po masywnym urazie ze zmiażdżeniem mięśni. Ciemniejszy kolor moczu może być spowodowany zwiększonym stężeniem urobilinogenu i urobiliny, które można stwierdzić w przypadku niedokrwistości hemolitycznych. Niedokrwistość o złożonej patogenezie może być wynikiem chorób nerek, wątroby, gruczołów dokrewnych, przede wszystkim tarczycy, a ponadto chorób nowotworowych i przewlekłych infekcji.