Czym są zaburzenia osobowości?

Zaburzenia osobowości we współczesnym ujęciu psychiatrycznym rozumiane są najczęściej przez pryzmat dwóch obowiązujących klasyfikacji – ICD-10 (the 10^th Revision of International Classification of Diseases) stworzonej przez World Health Organization oraz DSM-5 (the 5^th Edition of Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) przygotowanej przez American Psychiatric Association (tab. 1).   Obydwa wymienione systemy klasyfikacyjne pozwalają na diagnozę zaburzeń osobowości po spełnieniu kryteriów ogólnych, a następnie kryteriów konkretnych specyficznych zaburzeń^2,3.

Zaburzenia osobowości stwierdzane u 10-13% populacji ogólnej przejawiają się jako głęboko zakorzenione sposoby reagowania i funkcjonowania, które występują w różnych sytuacjach zarówno społecznych, jak i indywidualnych. Znacząco różnią się od tych, które są akceptowane w danym kręgu kulturowym. U większości pacjentów zaburzenia te przejawiają się w kilku obszarach: emocjonalnym, poznawczym, społecznym i motywacyjnym. Nieleczone objawy czy zachowania mogą ulegać wzmocnieniu. Trudność w podjęciu terapii przez tych pacjentów wiąże się z występującą u nich tendencją do lokowania przyczyn własnych trudności w zewnętrznych okolicznościach życiowych bądź wiązania ich z innymi osobami, co często odracza moment skutecznego leczenia⁴. Warto pamiętać, że nie są one bezpośrednim następstwem choroby, urazu czy innego uszkodzenia mózgu ani innego zaburzenia psychicznego. Zazwyczaj obejmują kilka wymiarów osobowości, prawie zawsze skojarzonych z odczuwaniem znacznej przykrości osobistej i zerwaniem więzi społecznych. Zaburzenia te pojawiają się już w okresie dzieciństwa lub pokwitania i utrzymują w wieku dojrzałym⁵.

Kiedy możemy podejrzewać, że mamy do czynienia z zaburzeniami osobowości? Najlepszym wskaźnikiem są nasze własne odczucia. Kiedy zauważamy, że nasze zachowania, myśli oraz emocje skierowane w stosunku do danego pacjenta są inne niż wobec pozostałych osób, z którymi mamy kontakt. Reakcja ta może mieć zarówno wydźwięk pozytywny (chęć nadmiernej pomocy), jak i negatywny (niepokój w obecności pacjenta czy niezrozumiały opór przed spotkaniem z nim)⁶. Warto wówczas zastanowić się, czy nie mamy do czynienia z objawami opisanych poniżej zaburzeń osobowości.