Temat numeru
Pacjent z zaburzeniami osobowości w gabinecie lekarza POZ
dr hab. n. zdr. Monika Talarowska, prof. UŁ
- Charakterystyka zaburzeń osobowości, z którymi może zetknąć się lekarz POZ, a które mogą wpłynąć na proces diagnostyczny i terapeutyczny
- Wskazówki, jak zachowywać się w stosunku do pacjentów z danym typem zaburzenia osobowości
- Objawy, których występowanie powinno skłonić lekarza POZ do skierowania pacjenta na konsultację specjalistyczną
Czym są zaburzenia osobowości?
Zaburzenia osobowości we współczesnym ujęciu psychiatrycznym rozumiane są najczęściej przez pryzmat dwóch obowiązujących klasyfikacji – ICD-10 (the 10th Revision of International Classification of Diseases) stworzonej przez World Health Organization oraz DSM-5 (the 5th Edition of Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) przygotowanej przez American Psychiatric Association (tab. 1). Obydwa wymienione systemy klasyfikacyjne pozwalają na diagnozę zaburzeń osobowości po spełnieniu kryteriów ogólnych, a następnie kryteriów konkretnych specyficznych zaburzeń2,3.
Zaburzenia osobowości stwierdzane u 10-13% populacji ogólnej przejawiają się jako głęboko zakorzenione sposoby reagowania i funkcjonowania, które występują w różnych sytuacjach zarówno społecznych, jak i indywidualnych. Znacząco różnią się od tych, które są akceptowane w danym kręgu kulturowym. U większości pacjentów zaburzenia te przejawiają się w kilku obszarach: emocjonalnym, poznawczym, społecznym i motywacyjnym. Nieleczone objawy czy zachowania mogą ulegać wzmocnieniu. Trudność w podjęciu terapii przez tych pacjentów wiąże się z występującą u nich tendencją do lokowania przyczyn własnych trudności w zewnętrznych okolicznościach życiowych bądź wiązania ich z innymi osobami, co często odracza moment skutecznego leczenia4. Warto pamiętać, że nie są one bezpośrednim następstwem choroby, urazu czy innego uszkodzenia mózgu ani innego zaburzenia psychicznego. Zazwyczaj obejmują kilka wymiarów osobowości, prawie zawsze skojarzonych z odczuwaniem znacznej przykrości osobistej i zerwaniem więzi społecznych. Zaburzenia te pojawiają się już w okresie dzieciństwa lub pokwitania i utrzymują w wieku dojrzałym5.
Kiedy możemy podejrzewać, że mamy do czynienia z zaburzeniami osobowości? Najlepszym wskaźnikiem są nasze własne odczucia. Kiedy zauważamy, że nasze zachowania, myśli oraz emocje skierowane w stosunku do danego pacjenta są inne niż wobec pozostałych osób, z którymi mamy kontakt. Reakcja ta może mieć zarówno wydźwięk pozytywny (chęć nadmiernej pomocy), jak i negatywny (niepokój w obecności pacjenta czy niezrozumiały opór przed spotkaniem z nim)6. Warto wówczas zastanowić się, czy nie mamy do czynienia z objawami opisanych poniżej zaburzeń osobowości.
