Ocenia się, że 17% kobiet w wieku rozrodczym leczonych z powodu padaczki stosuje doustne środki antykoncepcyjne. U kobiet przyjmujących AH i jednocześnie niektóre leki przeciwpadaczkowe (AED – antiepileptic drugs) skuteczność antykoncepcji może być zredukowana. Zależy to w istotnej mierze od dawki i rodzaju stosowanego AED. Na przykład topiramat w dawkach do 100 mg/24 h nie wpływa na stężenie noretysteronu i etynyloestradiolu, w dawkach do 200 mg/24 h nie wykazuje wpływu lub jest on niewielki, natomiast podawany w większych dawkach istotnie zmniejsza stężenie osoczowe noretysteronu. Lamotrygina w dawce 300 mg/24 h w niewielkim stopniu (19%) obniża stężenie lewonorgestrelu, natomiast karbamazepina podawana w dawce 600 mg/24 h w większym, bo do 50%. Uważa się, że gabapentyna, lewetyracetam, pregabalina, tiagabina, kwas walproinowy, wigabatryna i zonisamid nie powodują interakcji z doustnymi środkami antykoncepcyjnymi. Podobne opinie dotyczą leków z grupy benzodiazepin i etosuksymidu. Wymienione AED są preferowane w terapii padaczki i równoczesnym stosowaniu doustnej antykoncepcji. Zaobserwowano także interakcje zwrotne. Raportowano, że złożone pigułki antykoncepcyjne podawane jednocześnie zmniejszają stężenie w osoczu zarówno lamotryginy, jak i kwasu walproinowego. W tabeli 5 zebrano leki przeciwpadaczkowe, które mogą być przyczyną niekorzystnych interakcji z antykoncepcją hormonalną^1,2,4,5.

U pacjentek chorych na padaczkę stosujących antykoncepcję hormonalną można bezpiecznie stosować: wigabatrynę, lamotryginę, gabapentynę, tiagabinę, zonisamid i lewetyracetam.

Uwaga na soki

Kobiety przyjmujące doustną antykoncepcję hormonalną z uwagi na potencjalne interakcje powinny ograniczyć spożywanie niektórych soków, a zwłaszcza:

• grejpfrutowego
• limonkowego
• pomarańczowego
• z owoców pomelo
• żurawinowego¹.

Interakcje z lekami roślinnymi oraz suplementami zawierającymi wyciągi roślinne

Tabela 6. Leki roślinne oraz suplementy diety, które mogą wchodzić w niekorzystne interakcje z antykoncepcją hormonalną

W przypadku stosowania antykoncepcji hormonalnej należy bezwzględnie pamiętać o konieczności uwzględnienia interakcji farmakokinetycznych z jednocześnie przyjmowanymi lekami roślinnymi oraz suplementami diety, które także mogą zawierać wyciągi roślinne. Interakcje te mogą doprowadzić do zmniejszenia skuteczności antykoncepcji, natomiast w przypadku zahamowania metabolizmu, szczególnie składowej estrogennej, do pojawienia się działań niepożądanych o różnym obrazie klinicznym. W tabeli 6 zebrano najczęstsze wyciągi roślinne, które mogą indukować niekorzystne interakcje z antykoncepcją hormonalną.

Zmniejszenie skuteczności antykoncepcji hormonalnej oraz występowanie nieregularnych krwawień opisano u kobiet stosujących równocześnie wysokie dawki witaminy C (powyżej 1000 mg/24 h), sole żelaza oraz sukralfat i orlistat.

Zmiana skuteczności antykoncepcyjnej może wystąpić podczas łącznego stosowania AH z azolowymi lekami przeciwgrzybiczymi. Są one silnymi inhibitorami CYP3A4, który uczestniczy w metabolizmie etynyloestradiolu. Dotyczy to głównie ketokonazolu i itrakonazolu, w najmniejszym stopniu ryzyko występuje podczas stosowania flukonazolu.

W przypadku inhibitorów i induktorów CYP3A4 wyjściowa aktywność izoenzymu powraca po mniej więcej 4 tygodniach, co należy uwzględniać podczas planowania terapii^1-3,6,7.

Interakcje antykoncepcji hormonalnej z innymi lekami

Antykoncepcja hormonalna może także zmieniać skuteczność i bezpieczeństwo innych równocześnie stosowanych leków. I tak nasilając glukuronidację, AH zwiększa klirens osoczowy paracetamolu i salicylanów, zmniejszając ich skuteczność w przypadku stosowania standardowych dawek w terapii bólu i gorączki. W podobnym mechanizmie antykoncepcja hormonalna może redukować skuteczność oksazepamu i lorazepamu². Zmniejsza ona też skuteczność lamotryginy, może ponadto powodować obniżenie stężenia kwasu walproinowego w surowicy. U pacjentek leczonych lamotryginą, które stosują antykoncepcję hormonalną, należy unikać tzw. tygodnia placebo oraz monitorować ich stan kliniczny. Leki antykoncepcyjne zmniejszają skuteczność leków przeciwpłytkowych i przeciwzakrzepowych. Hamują metabolizm trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych oraz cyklosporyny, zwiększając toksyczność stosowanej farmakoterapii².

Antykoncepcja hormonalna a leki psychotropowe

Endogenny progesteron produkowany jest zarówno w gruczołach dokrewnych, jak i bezpośrednio w układzie nerwowym. Nie tylko odgrywa rolę w kontroli zachowań seksualnych i procesu rozmnażania, lecz także moduluje odpowiedź na stres, a nawet plastyczność synaps, neurogenezę i mielinizację włókien nerwowych u dorosłych. Jeden z metabolitów progesteronu – allopregnanolon – wykazuje powinowactwo wobec receptora GABA-A i może modulować jego aktywność, natomiast inny metabolit – izopregnanolon – antagonizuje efekty działania allopregnanolonu. Można zatem przypuszczać, że syntetyczne progestageny i ich metabolity także mogą wpływać na ośrodkowy układ nerwowy. Powszechnie uważa się, że antykoncepcja hormonalna może powodować pogorszenie nastroju, depresję, zmęczenie i osłabienie afektu nawet u 10% przyjmujących ją kobiet. Może też nastąpić interakcja między skutecznością stosowanych jednocześnie środków antykoncepcyjnych a lekami przeciwdepresyjnymi. W związku z tym istotne jest, aby w populacji kobiet z depresją indywidualizować wybór antykoncepcji hormonalnej, gdyż może to istotnie wpływać na prowadzoną terapię depresji. Warto przypomnieć, że w przypadku kobiet przyjmujących leki antykoncepcyjne zawierające w składzie drospirenon lub octan chlormadynonu opisywano poprawę w zakresie zaburzeń lękowych i zmian nastroju.

Tabela 7. Leki przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne wykazujące zdolność do hamowania aktywności CYP3A4

Warto pamiętać, że niektóre leki przeciwdepresyjne oraz przeciwpsychotyczne mogą hamować aktywność CYP3A4, indukując osłabienie metabolizmu etynyloestradiolu oraz niektórych progestagenów. Leki przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne, które są inhibitorami CYP3A4, zebrano w tabeli 7.

Warto przypomnieć, że niewielkie ryzyko interakcji jest związane z przyjmowaniem neuroleptyków atypowych. Z kolei hormonalne środki antykoncepcyjne mogą zmniejszać skuteczność przeciwdepresyjną bupropionu. Interakcje mogą także występować z benzodwuazepinami oraz lekami nasennymi z grupy „Z”: zolpidemem, zopiklonem i zaleplonem².

Interakcje progestagenów

W przypadku złożonych preparatów antykoncepcyjnych musimy pamiętać, że zawarte w nich progestageny mogą także wchodzić w niekorzystne interakcje, szczególnie farmakokinetyczne, z innymi jednocześnie stosowanymi lekami. Dotyczy to głównie induktorów enzymatycznych, które mogą przyspieszać metabolizm progestagenów, zmniejszając ich skuteczność antykoncepcyjną. Przede wszystkim należy pamiętać, aby nie łączyć progestagenów z induktorami CYP3A4. Octanu cyproteronu nie należy łączyć z symwastatyną i atorwastatyną z uwagi na zwiększenie ryzyka wystąpienia miopatii. Nie należy stosować doustnej antykoncepcji hormonalnej u pacjentek przyjmujących w tym samym czasie cyklosporynę ze względu na ryzyko zwiększenia toksyczności tego leku. Większość progestagenów w drugiej fazie metabolizmu wątrobowego ulega sprzęganiu z kwasem glukuronowym i siarkowym, a proces ten może być zaburzony, jeżeli pacjentka równocześnie stosuje diklofenak lub aceklofenak. Z kolei paracetamol może przyspieszać metabolizm chlormadynonu^1,5-7.