Definicja jednostki chorobowej

Miażdżyca jest chorobą tętnic elastycznych oraz dużych tętnic mięśniowych. Zaawansowane formy miażdżycy charakteryzują się znacznym pogrubieniem błony wewnętrznej w wyniku odkładania się cholesterolu oraz zmian włóknisto-rozplemowych, a jej powikłania wynikają zarówno z upośledzenia przepływu krwi w narządach, jak i zatorów w tętnicach oraz naczyniach wywołanych skrzeplinami tworzącymi się na blaszce miażdżycowej¹.

Jest wiele teorii patogenezy miażdżycy^1-28. Jedna z nich to teoria infekcyjna. Jako przyczynę miażdżycy rozważano również specyficzne zakażenia, np. Chlamydia pneumoniae oraz zakażenie wirusem cytomegalii czy Helicobacter pylori, a ostatnio wpływ nanobakterii (mniej udokumentowany). W pracach pochodzących z przełomu lat 80. i 90. XX w. udokumentowano obecność bakterii w blaszkach miażdżycowych pobranych z tętnic szyjnych. Obecnie jedną z częściej wymienianych hipotez jest teoria Steinberga podkreślająca dwa elementy – uszkodzenie śródbłonka i infiltrację lipidową. Według współczesnych teorii Russella Rossa miażdżyca to proces zapalny stanowiący odpowiedź ściany naczynia na jej uszkodzenie spowodowane infiltracją lipidową. Kluczową rolę odgrywają lipoproteiny małej gęstości (LDL – low density lipoproteins) transportujące cholesterol^1-28.

Czynniki ryzyka

Czynniki ryzyka wskazane na podstawie badań przekrojowych mogą odgrywać rolę przyczynową, ale mogą też być wtórne do innych niezidentyfikowanych czynników ryzyka miażdżycy lub nawet jej samej. Cechuje je zarówno silne powiązanie między sobą, jak i znacznego stopnia synergizm (tab. 1)¹. 

Występowanie miażdżycy i jej powikłań jest silnie powiązane z wiekiem. Istnieją jednak istotne różnice w rozwoju objawów miażdżycy w różnych obszarach naczyniowych. Doświadczenie ośrodka chirurgii naczyniowej wskazuje na to, że objawy miażdżycy tętnic wieńcowych pojawiają się przeciętnie w 55 r.ż., natomiast zmiany miażdżycowe w aorcie brzusznej i tętnicach kończyn oraz w tętnicach odchodzących od łuku aorty prowadziły do wystąpienia objawów klinicznych średnio o 5 lat później. Szerokie światło tętnic szyjnych i udowych sprawia, że blaszka miażdżycowa musi osiągnąć większą objętość niż w tętnicach wieńcowych, by stać się przyczyną objawów klinicznych, co wymaga dłuższego czasu. Udar mózgu jest rzadki przed 65 r.ż. Podobnie jak w przypadku udarów mózgu z wiekiem wzrasta znacznie częstość występowania miażdżycy tętnic kończyn dolnych, którą stwierdza się u około 10% populacji w wieku 55-64 lat i ponad 50% osób po 85 r.ż.