Probiotyki

Dotychczasowe badania nie wykazują skuteczności żadnego probiotyku w regulacji rytmu wypróżnień⁹, dlatego nie rekomenduje się ich rutynowego stosowania⁴.

Aktywność fizyczna

Jak dotąd nie opublikowano badań oceniających wpływ zwiększenia aktywności fizycznej na regulację rytmu wypróżnień⁴. Wysiłek fizyczny jest jednak wskazany ze względów ogólnozdrowotnych. Najnowsze wytyczne World Health Organization¹⁰ zalecają dla dzieci >5 r.ż.:

• codziennie 60 minut aktywności o umiarkowanej lub dużej intensywności, głównie jako wysiłek aerobowy (np. spacer, chodzenie po schodach, zabawa na świeżym powietrzu)
• 3 razy w tygodniu wysiłek aerobowy o dużym stopniu intensywności oraz ćwiczenia wzmacniające mięśnie i kości (np. zabawy z piłką, jazda na rowerze, rolkach, pływanie, taniec, gimnastyka, sporty walki).

Dla dzieci <5 r.ż. zaleca się wysiłek w formie codziennej zabawy. Niemniej główne przesłanie wytycznych brzmi: „Jakakolwiek aktywność fizyczna jest lepsza niż niezrobienie niczego”.

Monitorowanie

Leczenie zaparcia jest procesem długotrwałym. Według zaleceń minimalny czas farmakoterapii to 2 miesiące; nierzadko jednak konieczne jest kilkumiesięczne leczenie. Po uzyskaniu prawidłowego rytmu wypróżnień i po pozbyciu się przez dziecko lęku związanego z oddawaniem stolca można zacząć zmniejszać dawkowanie leku/leków. Dawki powinny być redukowane stopniowo, w dłuższych odstępach czasu, np. o 5 g makrogoli co 1-2 tygodnie. Przy nawrocie objawów wskazany jest powrót do skutecznej dawki. Po pewnym, indywidualnie określonym czasie można kontynuować próby odstawiania leków⁴.

Tabela 6. Przykład dzienniczka wypróżnień

Tabela 7. Bristolska skala uformowania stolca^11*

  Aby ułatwić monitorowanie i dostosowywanie dawki leków do objawów, wskazane jest prowadzenie dzienniczka wypróżnień. Przykładowy dzienniczek pokazuje tabela 6. Pomaga on w łatwy i uporządkowany sposób przeanalizować zależność między leczeniem a rytmem wypróżnień oraz ocenić postępy w leczeniu. Dla ułatwienia oceny konsystencji stolca wskazane jest posługiwanie się jedną z przyjętych skal jego twardości. Najczęściej, podobnie jak u osób dorosłych, dokonuje się tego za pomocą bristolskiej skali uformowania stolca (tab. 7), w tłumaczeniu zwalidowanym dla polskiej populacji¹¹. 

W przypadku niepowodzenia standardowego leczenia lub obecności objawów alarmowych wskazane jest skierowanie dziecka do gastroenterologa dziecięcego.

Błędy w leczeniu zaparcia

Tabela 8. Najczęstsze błędy w leczeniu zaparcia (na podstawie praktyki klinicznej)

Pomimo relatywnie nieskomplikowanego procesu leczniczego terapia zaparcia nadal napotyka pewne problemy. Najczęstsze błędy występujące w praktyce klinicznej przedstawiono w tabeli 8.

Podsumowanie

• Zaparcie to powszechny problem w populacji dziecięcej.
• Rozpoznanie ustalamy na podstawie kryteriów klinicznych (kryteriów rzymskich IV) po dokładnym badaniu podmiotowym i przedmiotowym.
• Badania dodatkowe nie są konieczne do ustalenia rozpoznania.
• Leczenie dzieli się na 2 fazy: odblokowanie (opróżnienie jelita z zalegających mas kałowych) oraz terapię podtrzymującą.
• W obydwu fazach leczeniem I rzutu są makrogole.
• Dodatkowo zaleca się spożycie płynów i błonnika w normie dla wieku oraz regularną aktywność fizyczną.
• Nie ma wskazań do stosowania probiotyków.
• Leczenie jest długotrwałe, dlatego zaleca się prowadzenie dzienniczka wypróżnień, aby w łatwy sposób dostosowywać terapię do indywidualnych potrzeb pacjenta.
• W przypadku niepowodzenia standardowego leczenia lub obecności objawów alarmowych konieczne jest pogłębienie diagnostyki zaparcia i/lub skierowanie dziecka do gastroenterologa dziecięcego.