Diagnostyka

Należy pamiętać, że nie każde zapalenie ślinianek jest wywołane wirusem świnki, gdyż przyczyną mogą być także inne wirusy (Epsteina-Barr, cytomegalii, grypy A i paragrypy, enterowirusy, a także HIV). Najbardziej przydatną metodą diagnostyczną jest wykrycie materiału genetycznego wirusa świnki metodą reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR – polymerase chain reaction) z wymazów pobranych z przedsionka jamy ustnej, najlepiej z okolicy ujść przewodów ślinianki przyusznej. Badanie to należy wykonać w pierwszych 3 dniach objawów klinicznych choroby, gdyż wirus występuje w ślinie krótko. U osób nieszczepionych zakażenie można potwierdzić także poprzez stwierdzenie obecności swoistych przeciwciał w klasie IgM. U osób szczepionych przeciwciała te mogą się nie pojawiać, a należy pamiętać, że zachorowanie na świnkę może nastąpić wiele lat po immunizacji, tak jak zdarza się ponowne zachorowanie u osób, u których w przeszłości schorzenie to już wystąpiło.

Leczenie

Nie ma leczenia przyczynowego świnki. Pozostaje postępowanie objawowe.

Szczepienia ochronne

Obecnie w profilaktyce odry, świnki i różyczki stosuje się szczepionkę skojarzoną (MMR – measles, mumps, rubella) przeciw wszystkim trzem chorobom, zawierającą żywe atenuowane szczepy wirusów. W Programie Szczepień Ochronnych na 2020 r. szczepienie MMR podaje się jako obowiązkowe:

• dzieciom w 13-15 m.ż. – pierwszą dawkę
• dzieciom w 6 albo 10 r.ż. – drugą dawkę; przeniesienie dawki przypominającej szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce z 10 r.ż. na 6 r.ż. uzasadnia się sytuacją epidemiologiczną odry w Europie; w praktyce w 6 r.ż. szczepionkę podaje się dzieciom urodzonym po 31 grudnia 2014 r., a w 10 r.ż. dzieciom urodzonym po 31 grudnia 2010 r.

Dzieci, które nie otrzymały szczepienia przypominającego skojarzoną szczepionką przeciw odrze, śwince i różyczce albo w ogóle nie były szczepione przeciw tym chorobom, powinny otrzymać zaległe dawki jak najszybciej, nie później niż do ukończenia 19 r.ż.

Szczepienia osób dorosłych

W aktualnej sytuacji epidemiologicznej istotne jest także uodpornienie dorosłych. Populacyjne szczepienia przeciw odrze rozpoczęto w Polsce w 1975 r., a przeciw odrze, śwince i różyczce szczepionką skojarzoną w 2004 r. Przed wprowadzeniem powszechnych szczepień przeciw odrze większość polskiej populacji chorowała w dzieciństwie, dlatego osoby te w wieku dorosłym mają przeciwciała odpornościowe. W praktyce lekarskiej należy uznać za odporne na odrę:

• osoby, które mają udokumentowane otrzymanie dwóch dawek szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni lub
• które mają potwierdzone laboratoryjnie przechorowanie tego schorzenia.

Za odporne na różyczkę można uznać osoby, które otrzymały co najmniej jedną dawkę szczepionki przeciw tej chorobie lub mają potwierdzone laboratoryjnie jej przebycie. W przypadku różyczki laboratoryjne potwierdzenie przechorowania jest szczególnie ważne, ponieważ spotykamy się z dużą liczbą błędnych rozpoznań tej choroby, co wynika z jej niespecyficznego obrazu.

Także w przypadku świnki, z uwagi na możliwą różną etiologię zapalenia ślinianek, ważne jest laboratoryjne potwierdzenie przebycia tej choroby.

Komu zaleca się szczepienie

Szczepienie przeciw odrze, śwince i różyczce jest zalecane wszystkim dorosłym, którzy nie są uodpornieni choćby na jedną z tych chorób. W Programie Szczepień Ochronnych szczepienia przeciw odrze osób dorosłych znajdują się wśród szczepień zalecanych. Idealnie byłoby, gdyby możliwe było ustalenie statusu odporności na podstawie dokumentacji medycznej. Przechorowanie odry w dzieciństwie zapewnia odporność na całe życie. W razie wątpliwości dotyczących przebycia któregoś z zakażeń wywoływanych przez wirusy zawarte w szczepionce należy pamiętać, że przejście choroby nie stanowi przeciwwskazania do szczepienia. Szczepienie przeciw odrze obejmuje podanie dwóch dawek skojarzonej szczepionki MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce) w odstępie 4 tygodni lub dłuższym. Szczepienie to może być szczególnie ważne dla pracowników ochrony zdrowia, osób pracujących w środowiskach dziecięcych oraz podróżujących na tereny endemiczne. Skuteczność uodpornienia wynosi około 99% u osób, które otrzymały dwie dawki szczepionki, dla świnki około 95% po jednej dawce (chociaż odporność może maleć z upływem lat), a dla różyczki około 90% po jednej dawce.

Przeciwwskazania do szczepienia

Przeciwwskazania do szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce obejmują:

• ciężkie reakcje alergiczne (np. anafilaksja po poprzedniej dawce szczepionki lub po którymś ze składników szczepionki)
• ciążę – z uwagi na zawartość żywych wirusów szczepionki nie wolno podawać ciężarnym ani kobietom, które w ciągu najbliższych 4 tygodni mogą zajść w ciążę
• stwierdzony ciężki niedobór odporności (np. choroby rozrostowe układu krwiotwórczego, guzy lite, okres stosowania chemioterapii, wrodzone zaburzenia odporności, długoterminowe leczenie immunosupresyjne lub zakażenie wirusem HIV w okresie ciężkiego niedoboru odporności).

Czasowe przeciwwskazania do szczepienia MMR obejmują:

• otrzymywanie w ostatnim czasie (≤11 miesięcy) preparatu krwiopochodnego zawierającego przeciwciała (dokładny odstęp czasowy zależy od rodzaju użytego preparatu i dawki w stosunku do masy ciała)
• dodatni wywiad w kierunku małopłytkowości lub plamicy małopłytkowej (szczepionkowy wirus różyczki może nasilać istniejące zaburzenia).