• ból gardła
• osłabienie
• gorączka
• ból głowy
• bóle mięśni
• chrypka
• kaszel.

Towarzyszy im powiększenie węzłów chłonnych okolicy szyi, potylicy i okolicy podżuchwowej. Szyja opisywana jest jako szyja Nerona, prokonsula lub bycza szyja.

W kolejnym etapie choroby dochodzi do zmian rumieniowych na błonie śluzowej gardła aż po tchawicę. W konsekwencji powstają tam białe lub szarawe naloty oraz tzw. pseudobłony martwicze, które ściśle przylegają do błon śluzowych. Próba ich oddzielenia powoduje krwawienie. Aspiracja oderwanych błon może spowodować uduszenie. Nasilający się obrzęk w zakresie górnego odcinka dróg oddechowych również może prowadzić do niewydolności oddechowej i śmierci.

Zmianom tworzącym się na błonach śluzowych towarzyszy występowanie powiększonych węzłów chłonnych szyjnych, potylicznych i podżuchwowych, a ponadto obrzęk migdałków i języczka.

Postacie kliniczne

Wyróżniamy następujące postacie kliniczne choroby:

• błonicę dróg oddechowych
• błonicę skórną
• błonicę uogólnioną
• inne rzadsze
  • błonicę oczną
  • błonicę genitalną
  • błonicę uszną.

Błonica skórna

Może być wywołana zarówno przez toksynotwórcze, jak i nietoksynotwórcze szczepy C. diphtheriae. Bakterią tą często są skolonizowane przewlekłe zmiany skórne. Do zakażenia dochodzi poprzez kontakt z aktywnymi zmianami skórnymi w przebiegu błonicy. W grupie ryzyka wystąpienia tej postaci błonicy są osoby bezdomne i narkomani stosujący dożylnie środki psychoaktywne. Zmiany przybierają formę przewlekłych niegojących owrzodzeń, o wyraźnie odgraniczonych krawędziach.

Błonica nosa

Jest to najlżejsza postać błonicy, zwykle nie wywołuje objawów ogólnoustrojowych. Zmiany występują na błonach śluzowych nosa. Towarzyszy im wyciek, pierwotnie śluzowo-krwisty, a następnie ropno-krwisty, na przegrodzie nosowej powstają nadżerki i białe błony. Początkowo choroba przypomina przeziębienie.

Błonica gardła

To najczęstsza postać choroby, w której tworzą się charakterystyczne szare lub białe pseudobłony martwicze. Powodują one zwężenie światła gardła, co może wywołać trudności w oddychaniu i połykaniu. Towarzyszą im cuchnący oddech i ból gardła oraz ślinotok.

Błonica krtani

W tej postaci tworzące się błony powodują obrzęk i zwężenie szpary głośni z nasilającą się dusznością. Objawy to: chrypka, szczekający kaszel, bezgłos, świst wdechowy i duszność. W przebiegu choroby może dochodzić do śpiączki i śmierci spowodowanej uduszeniem się pacjenta.

Powikłania

Powikłania wynikają z lokalizacji zmian oraz ogólnoustrojowego działania produkowanej w miejscu zakażenia toksyny; ich rozwój może doprowadzić do uszkodzenia serca, nerek lub ośrodkowego układu nerwowego. Do powikłań błonicy zaliczamy:

• niedrożność dróg oddechowych (konieczność intubacji lub tracheostomii)
• uszkodzenie serca; występuje u 10-25% pacjentów. To najczęstsza przyczyna zgonu w przebiegu błonicy. Zapalenie mięśnia sercowego wywołane toksyną błoniczą objawia się: wydłużeniem skorygowanego odstępu QT (QTc – corrected QT interval), zmianami odcinka ST i blokiem przedsionkowo-komorowym I stopnia. Zaburzenia rytmu serca występują od początku choroby (co rokuje bardzo niekorzystnie) lub pojawiają się w ciągu kolejnych tygodni, niekiedy prowadząc do niewydolności serca. Stan pacjentów należy stale monitorować, wykonując u nich badania elektrokardiograficzne i biochemiczne (stężenie troponiny)
• bakteryjne zapalenie ucha środkowego (częściej występuje u niemowląt i dzieci)
• bakteryjne zapalenie płuc
• zajęcie układu nerwowego – występuje u 5% pacjentów z błonicą pod postacią: porażenia podniebienia miękkiego oraz tylnej ściany gardła – jest to najczęstsze powikłanie w trzecim tygodniu choroby; w piątym tygodniu może dochodzić do: porażenia mięśni gałki ocznej (nagły zez lub pogorszenie ostrości widzenia), porażenia nerwu twarzowego (VII) lub porażenia przepony, które skutkuje niewydolnością oddechową. Obwodowe zapalenie nerwów objawiające się osłabieniem lub niedowładem może się rozwijać tygodnie, a nawet miesiące po zachorowaniu
• niewydolność nerek jako wynik bezpośredniego działania toksyny
• choroba posurowicza po zastosowaniu antytoksyny
• zgon – następuje u 5-10% chorych, przy czym do 20% to dzieci <5 r.ż. i dorośli >40 r.ż.; u osób nieleczonych zgon może wystąpić nawet u 50%.

Do głównych przyczyn zgonu w przebiegu błonicy zaliczamy:

• zatrzymanie akcji serca jako efekt działania toksyny błoniczej w przebiegu zaburzeń rytmu serca, zapalenia mięśnia sercowego lub niewydolności serca
• porażenie mięśni oddechowych (przepony) w wyniku działania toksyny
• niedrożność dróg oddechowych (uduszenie) na skutek obrzęku szyi lub występowania martwiczych pseudobłon w drogach oddechowych.