Okres wylęgania

Okres ewolucji objawów wynosi średnio 8 dni (8-21 dni). Rozwój choroby jest krótszy, gdy zanieczyszczona sporami tężca zostaje rana zlokalizowana w pobliżu ośrodkowego układu nerwowego (twarz, szyja, głowa). Ciężkość objawów wynika również z długości trwania okresu inkubacji – im dłuższy okres od zakażenia do rozwinięcia się objawów, tym ich nasilenie jest mniejsze oraz mniejsze ryzyko zgonu; im krótszy okres wylęgania, tym choroba ma cięższy przebieg z wyższą śmiertelnością. Długość trwania choroby wynosi od 4 do 6 tygodni z powodu długofalowych powikłań i uszkodzeń wywołanych przez toksynę tężcową oraz konieczności odbudowy nowych zakończeń nerwowych. Okres inkubacji tężca u noworodków wynosi średnio 7 dni (od 4 do 14 dni od porodu).

Postacie kliniczne tężca

Wyróżniamy kilka postaci klinicznych tężca:

• miejscową
• uogólnioną
• mózgową
• noworodkową.

Tężec miejscowy

Rzadka postać związana z występowaniem lokalnych skurczów mięśniowych toniczno-spastycznych w zakresie np. jednej kończyny lub regionu ciała. Może rozwinąć się w tężec uogólniony.

Tężec uogólniony

Najczęstsza (80% przypadków) i zarazem najcięższa postać tężca. Pierwszym objawem może być szczękościsk (ponad połowa pacjentów) albo zmiany typowe dla tężca miejscowego lub mózgowego. Mogą ponadto współistnieć objawy związane z pobudzeniem układu autonomicznego: nerwowość, niepokój, pocenie się, tachykardia, arytmia, tachypnoe, nadciśnienie tętnicze, gorączka, bóle głowy.

Typowymi objawami tężca uogólnionego są napadowe, początkowo krótkotrwale niekontrolowane, bolesne skurcze mięśni szkieletowych, do których wyzwolenia predysponuje hałas, światło czy dotyk (zaleca się więc hospitalizację pacjenta w cichym, przyciemnionym, odosobnionym miejscu). Uogólnione skurcze mięśni mogą prowadzić do charakterystycznego wygięcia pacjenta (silne napięcie mięśni przykręgosłupowych, tułowia i karku powoduje przyjęcie nienaturalnej pozycji z łukowatym wyprężeniem ciała ku tyłowi, ułożeniem kończyn w przeproście – opistotonus). Skurcze mięśni są tak silne, że mogą doprowadzić do złamań kompresyjnych kręgów. Natomiast skurcze mięśni oddechowych powodują objawy duszenia się. Chory cały czas jest w pełni świadomy (jednakże w procesie leczenia pacjenta wprowadza się w stan śpiączki farmakologicznej). Prężenia są bardzo bolesne, stopniowo się nasilają i wydłuża się czas ich trwania.

Objawy skurczów mięśni szkieletowych to:

• szczękościsk
• sztywność karku
• sardoniczny uśmiech wywołany skurczem mięśni mimicznych (wysunięte wargi, przymknięte oczy, zmarszczone czoło)
• dysfagia (zaburzenia połykania)
• duszność, bezdech, sinica
• opistotonus.

Tężec mózgowy

Objawia się początkowo uszkodzeniem nerwów czaszkowych, z następowym rozwinięciem objawów tężca uogólnionego. Najczęściej występuje porażenie nerwu VII (twarzowego), ponadto VI, III, IV, XII (pojedyncze lub w kombinacjach) z towarzyszącymi zaburzeniami połykania (dysfagia) i szczękościskiem. Tężec mózgowy rozwija się u pacjentów po urazach czaszki i szyi.

Tężec noworodkowy

Jest to z reguły bardzo ciężka postać tężca. Okres inkubacji wynosi od 3 do 14 dni (średnio 5-7 dni). Zachorowanie wynika z braku ochrony biernej u matki, która nie ma ochronnego poziomu przeciwciał przeciw tężcowi. Czynnikami predysponującymi do rozwoju tężca noworodkowego są:

• porody w krajach o niskim standardzie higienicznym (zanieczyszczone, niesterylne narzędzia do obcinania pępowiny)
• brak odpowiedniej higieny kikuta pępowiny, tzw. porody uliczne
• niezaszczepienie lub niepełny cykl szczepień przeciw tężcowi.

Początek objawów jest bardzo gwałtowny (narastają w ciągu kilku godzin). Choroba rozpoczyna się od szczękościsku uniemożliwiającego przyjmowanie pokarmów. Pojawiają się uśmiech sardoniczny oraz skurcze pozostałych mięśni i opistotonus. Śmiertelność wynosi około 80%. U dzieci, które przeżyją, może dojść do zaburzeń rozwoju umysłowego i powikłań neurologicznych.

Powikłania tężca

Do powikłań tężca zaliczamy: