Szczepienie przeciw HPV – informacje praktyczne

Ludzki wirus brodawczaka

Ludzki wirus brodawczaka (HPV – human papilloma virus) jest małym (55 nm średnicy), bezotoczkowym wirusem z rodziny Papilloma, którego materiał genetyczny stanowi dwuniciowy kolisty DNA złożony z blisko 8000 par zasad. Genom wirusa tworzą geny kodujące białka wirusowe wczesne (E – early) i późne (L – late) oraz niekodujący region regulatorowy (LCR – long control region). Białka E1 i E2, będące produktami genu E, pełnią funkcję w procesie replikacji wirusa oraz regulują ekspresję genów, białka E5, E6 i E7 biorą udział w transformacji nowotworowej w przypadku zakażeń typami onkogennymi HPV. Geny L1 i L2 odpowiadają za syntezę białek otoczki. Zmienność genetyczna wirusa jest odpowiedzialna za występowanie ponad 200 genotypów HPV różniących się sekwencją DNA w wysoce konserwatywnym regionie L1 w co najmniej 10%.

Poszczególne genotypy HPV sklasyfikowane zostały w 5 grupach: α, β, γ, μ oraz ν, z których najliczniejsza jest grupa α zawierająca 64 typy, w tym genitalne onkogenne genotypy HPV.

Wirus zakaża komórki podstawne naskórka i nabłonka płaskiego. Replikacja HPV zależy od wirusowych i komórkowych białek regulatorowych i jest ściśle związana z procesami podziału i różnicowania komórek nabłonkowych. Poszczególne genotypy wirusa wykazują tropizm do określonych regionów ciała i są odpowiedzialne za swoiste objawy kliniczne zakażenia. Zmiany wywołane przez HPV dzielimy na skórne oraz lokalizujące się w okolicy błon śluzowych jamy ustnej, gardła, krtani, a także zewnętrznych narządów płciowych i odbytu.

Większość typów wirusa należy do grupy o niskim ryzyku onkologicznym i powoduje występowanie brodawek skórnych oraz zmian łagodnych o określonej lokalizacji: brodawek stóp, dłoni, kłykcin kończystych okolic odbytu i narządów płciowych.

Drugą grupę stanowią typy wysoce onkogenne, głównie HPV16 i HPV18, którymi zakażenie powoduje zmiany dysplastyczne w nabłonku szyjki macicy, z dużym ryzykiem nowotworzenia. Te onkogenne typy HPV mają zdolność integracji z genomem gospodarza, co prowadzi do transformacji nowotworowej. W tym procesie największą rolę odgrywają wirusowe białka wczesne E6 i E7, które wiążąc się z białkami regulatorowymi komórek gospodarza, prowadzą do niestabilności chromosomowej, zwiększonej liczby mutacji i wzmożonych podziałów komórkowych. Na skutek działania onkoprotein wirusowych zakażona komórka przechodzi w fazę S (replikacja DNA z intensywną syntezą białek) i zyskuje cechy nieśmiertelności. Jednocześnie pod wpływem białek E6 i E7 dochodzi do redukcji wytwarzania interferonu α i β, przez co zmniejsza się supresja namnażania wirusa.

Epidemiologia

Rezerwuarem HPV jest zakażony człowiek, a do infekcji dochodzi na drodze seksualnej (ponad 40 typów genitalnych) lub na skutek bezpośredniego kontaktu ze zmianami skórnymi albo na błonach śluzowych. Możliwe jest również zakażenie drogą wertykalną podczas porodu (rzadko).

HPV jest jednym z najczęściej przenoszonych drogą płciową wirusów na świecie. Szacunkowa liczba nowych zakażeń wynosi globalnie około 6 mln rocznie. Badania epidemiologiczne wskazują, że prawdopodobieństwo zakażenia typami genitalnymi HPV wynosi ponad 50% w ciągu życia niezależnie od płci, aczkolwiek u większości osób infekcja pozostaje w fazie latentnej, nie dając objawów klinicznych. Ze względu na drogę transmisji na zakażenie narażone są osoby aktywne seksualnie. U kobiet najwięcej infekcji obserwuje się w wieku 18-24 lat, podczas gdy w przypadku mężczyzn zakres wieku, w którym wykrywa się zakażenia, jest szeroki, co wskazuje na infekcje przewlekłe lub reinfekcje.

Czynniki ryzyka zakażenia HPV

Czynnikami ryzyka zakażenia genitalnymi typami HPV są:

• młody wiek inicjacji seksualnej
• duża liczba partnerów seksualnych
• duża płodność
• palenie papierosów
• współistnienie chorób przenoszonych drogą płciową
• stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych u kobiet
• niestosowanie prezerwatyw i brak obrzezania u mężczyzn.

Konsekwencje kliniczne zakażenia HPV

Okres wylęgania wynosi od kilku tygodni do kilku miesięcy, a większość infekcji ma charakter przemijający i u blisko 90% pacjentów ustępuje samoistnie w ciągu kilku-kilkunastu miesięcy. Zakażenie HPV może przebiegać bezobjawowo, skąpoobjawowo lub jawnie klinicznie.

Zakażenia typami HPV o tropizmie skórnym

Zakażenia typami HPV o tropizmie skórnym odpowiadają za wystąpienie brodawek skórnych: zwykłych, stóp i płaskich. Brodawki powstają na skutek łagodnego przerostu nabłonka i są wysoce zakaźne, a do infekcji dochodzi poprzez kontakt z osobą, która ma zmiany skórne. Brodawki występują głównie u dzieci i młodzieży, szacunkowo u około 10%.

Brodawki zwykłe (verrucae vulgares), wywoływane najczęściej przez HPV2, rzadziej HPV4, HPV7, HPV27 i HPV57, umiejscowione są głównie na rękach, ale mogą występować na skórze całego ciała i na błonach śluzowych. Mają wygląd grudek wielkości od kilku do kilkunastu milimetrów o barwie zbliżonej do koloru skóry, rogowaciejącą powierzchnię, mogą być pojedyncze lub mnogie i zlewać się ze sobą. Zmiany brodawkowate mogą również występować na błonie śluzowej jamy ustnej bądź gardła. Są drobne (do 1 cm średnicy), białawe, płaskie i nie powodują żadnych dolegliwości.

Brodawki stóp (verrucae plantares) występują jako bolesne pojedyncze, głębokie, rogowaciejące zmiany (typ myrmecia wywoływany przez HPV1) lub jako niebolesne rozległe skupiska drobnych wykwitów na stopach (typ mozaikowy wywoływany przez HPV2). Często stwierdza się je u dzieci, które zakażają się na basenie.