W idealnym scenariuszu pacjent po polio ze względu na mnogość objawów zespołu post-polio i schorzeń współistniejących powinien być objęty kompleksową, wielodyscyplinarną opieką lekarzy różnych specjalności (neurologów, ortopedów, pulmonologów, kardiologów, laryngologów) oraz rehabilitantów, dietetyków i psychologów.

Pacjent po polio – zagrożenia przy znieczuleniu

Wywiad anestezjologiczny w kierunku przebytego polio jest ważny ze względu na zwiększoną wrażliwość na znieczulenie oraz ryzyko powikłań w okresie okołooperacyjnym55. Należy pamiętać, że szczególna wrażliwość na dożylne lub wziewne anestetyki, zwłaszcza leki zwiotczające mięśnie i uspokajające, dotyczy wszystkich pacjentów po polio, niezależnie od objawów PPS. Jest to związane z uszkodzeniem aktywującego układu siatkowatego (RAS – reticular activating system), odpowiedzialnego za stan snu i czuwania. U pacjentów po polio nawet mała dawka środka znieczulającego może działać silnie i długotrwale, powodując komplikacje podczas wybudzania z narkozy. Ponadto osoby z zaburzeniami oddechowymi mogą mieć problemy z usuwaniem wziewnych anestetyków oraz zaburzenia oddychania i/lub połykania po zabiegu. Problemy mogą wystąpić nawet przy znieczuleniu do prostych zabiegów diagnostycznych oraz przy miejscowych znieczuleniach stomatologicznych.

Anestezjolog powinien rozważyć zastosowanie krótko działających środków znieczulających oraz podanie większej dawki leków przeciwbólowych. Należy zwrócić szczególną uwagę na odpowiednie ułożenie pacjenta do zabiegu, szczególnie przy deformacjach kostno-szkieletowych, tak aby nie doszło do złamania kości ani uszkodzenia nerwów. Pacjenci łatwo wpadają w hipotermię, dlatego ważne jest utrzymanie odpowiedniej temperatury ciała w czasie zabiegu przez stosowanie urządzeń rozgrzewających. Po znieczuleniu możliwe jest wystąpienie przedłużonego bloku nerwowo-mięśniowego związanego z podaniem środków zwiotczających mięśnie. Wskazana jest przedłużona opieka pooperacyjna, ponieważ pacjenci po polio wymagają podania środków przeciwbólowych i utrzymania odpowiedniej temperatury również po zabiegu.

Podsumowanie

Polio wydaje się częścią odległej przeszłości i choć populacja osób, które przeszły tę chorobę, niewątpliwie starzeje się i maleje, nadal wielu pacjentów z późnymi skutkami polio potrzebuje stałej opieki medycznej. Osoby z zespołem post-polio wyrażają jednak obawy związane z tym, że pracownicy służby zdrowia zbyt mało wiedzą o ich problemach56. Trzeba pamiętać, że największym problemem pacjentów z PPS jest nasilenie niepełnosprawności, a czas bez prawidłowego rozpoznania i kompleksowego leczenia jest bezpowrotnie stracony. Różny przebieg choroby, heterogenność objawów oraz występowanie chorób współistniejących wyznaczają potrzebę indywidualnej opieki, dostosowanej do rzeczywistego stanu funkcjonalnego57. Wczesne rozpoznanie, objęcie pacjenta wielospecjalistyczną opieką medyczną, zmiana trybu życia, rehabilitacja oraz oddziaływania psychospołeczne mogą poprawić funkcjonowanie i jakość życia pacjentów z PPS58,59.

Zapis „zespół post-polio” stosujemy na prośbę autorki artykułu, która zwraca uwagę na wieloletnią konwencję, przyjętą przez wielu autorów w piśmiennictwie medycznym w języku angielskim i języku polskim, zgodnie z którą choroba znana jest pod nazwą „post-polio syndrome”, czyli „zespół post-polio”, choć poprawny pod względem językowym byłby zapis: „zespół postpolio”.

Redakcja

ABSTRACT

Polio as a chronic disease: from poliomyelitis to post-polio syndrome

Polio features an additional progressive stage, referred to as ‘post-polio syndrome’ (PPS), which may develop many years after acute poliomyelitis and prolonged clinical stability. It seems that the etiopathogenesis of PPS mostly involves the structural and functional dysfunction of the overused surviving motor units. Symptoms of PPS are complex and non-specific, including slowly progressing or new muscle weakness, abnormal fatigue and muscle or joint pain, often associated with respiratory failure, swallowing difficulties, sleep disturbances and cold intolerance. Early diagnosis of PPS and a complex management program prepared by a multidisciplinary team, composed of e.g. medical specialists, physiotherapists and psychologists, may help to improve the patient’s quality of life. Although there is no effective PPS-oriented pharmacological treatment, a special management program based on a customized rehabilitation program and appropriate lifestyle modifications may prove useful.

Piśmiennictwo

1. Zarocostas J. WHO keeps polio on the international health emergency list. Lancet 2018;392(10163):2425

2. Dunavan CP. Polio's Precarious Future A Review of Polio: The Odyssey of Eradication and an Interview with Dr. T. Jacob John. Am J Trop Med Hyg 2019;100(3):763-5

3. Donaldson LJ, Hayes K, Heymann D. Eradicating Polio. BMJ 2018;361:k2077

4. Oberste MS. Progress of polio eradication and containment requirements after eradication. Transfusion 2018;58(Suppl. 3):3078-83

5. Cousins S. Accounting for polio survivors in the post-polio world. Lancet 2017;389(10078):1503-4

6. Groce NE, Banks LM, Stein MA. Surviving polio in a post-polio world. Soc Sci Med 2014;107:171-8

7. Halstead LS, Rossi CD. New problems in old polio patients: results of a survey of 539 polio survivors. Orthopedics 1985;8(7):845-50

8. Maynard FM. Post-polio sequelae – differential diagnosis and management. Orthopedics 1985;8(7):857-61

9. Dalakas MC, Elder G, Hallett M, et al. A long-term follow-up study of patients with post-poliomyelitis neuromuscular symptoms. N Engl J Med 1986;314(15):959-63

10. Matyja E. Post-polio syndrome. Part I. The „legacy" of forgotten disease, challenges for professionals and polio survivors. Neurol Neurochir Pol 2012;46(4):357-71

11. Trojan DA, Cashman NR. Post-poliomyelitis syndrome. Muscle Nerve 2005;31(1):6-19

12. Farbu E. Post-Polio Syndrome. Reference Module in Neuroscience and Biobehavioral Psychology. Elsevier 2017

13. Bosch X. Post-polio syndrome recognised by European parliament. Lancet Neurol 2004;3(1):4

14. Laurenti R, Nubila HB, Quadros AA, et al. The International Classification of Diseases, the Family of International Classifications, the ICD-11, and post-polio syndrome. Arq Neuropsiquiatr 2013;71(9A):3-10

15. Lo JK, Robinson LR. Post-polio syndrome and the late effects of poliomyelitis. Part 1. Pathogenesis, biomechanical considerations, diagnosis, and investigations. Muscle Nerve 2018;58(6):751-9

16. Dalakas MC. Pathogenetic mechanisms of post-polio syndrome: morphological, electrophysiological, virological, and immunological correlations. Ann N Y Acad Sci 1995;753: 167-85

17. Trojan DA, Cashman NR. Pathophysiology and diagnosis of post-polio syndrome. NeuroRehabilitation 1997;8(2):83-92

18. Wiechers DO, Hubbell SL. Late changes in the motor unit after acute poliomyelitis. Muscle Nerve 1981;4(6):524-8

19. McComas AJ, Quartly C, Griggs RC. Early and late losses of motor units after poliomyelitis. Brain 1997;120( Pt 8):1415-21

20. Dalakas MC. The post-polio syndrome as an evolved clinical entity. Definition and clinical description. Ann N Y Acad Sci 1995;753:68-80

21. Gonzalez H, Khademi M, Andersson M, et al. Prior poliomyelitis-evidence of cytokine production in the central nervous system. J Neurol Sci 2002;205(1):9-13

22. Gonzalez H, Khademi M, Borg K, et al. Intravenous immunoglobulin treatment of the post-polio syndrome: sustained effects on quality of life variables and cytokine expression after one year follow up. J Neuroinflammation 2012;9:167

23. Fordyce CB, Gagne D, Jalili F, et al. Elevated serum inflammatory markers in post-poliomyelitis syndrome. J Neurol Sci 2008;271(1-2):80-6

24. Ikemoto A, Hirano A. Immunohistochemical studies on clustered pericapillary bodies in the spinal cord of post-poliomyelitis patients. Acta Neuropathol 1996;92(2):164-9

25. Dalakas MC. Morphologic changes in the muscles of patients with post-poliomyelitis neuromuscular symptoms. Neurology 1988;38(1):99-104

26. Bickerstaffe A, Beelen A, Lutter R, et al. Elevated plasma inflammatory mediators in post-polio syndrome: No association with long-term functional decline. J Neuroimmunol 2015;289:162-7

27. Kay L, Nielsen NM, Wanscher B, et al. Neurological Symptoms in Danes with a History of Poliomyelitis: Lifelong Follow-Up of Late Symptoms, their Association with Initial Symptoms of Polio, and Presence of Post-polio Syndrome. Eur Neurol 2018;80(5-6):295-303.

28. Werhagen L, Borg K. Impact of pain on quality of life in patients with post-polio syndrome. J Rehabil Med 2013;45(2):161-3

29. Koopman FS, Voorn EL, Beelen A, et al. No Reduction of Severe Fatigue in Patients With Post-polio Syndrome by Exercise Therapy or Cognitive Behavioral Therapy: Results of an RCT. Neurorehabil Neural Repair 2016;30(5):402-10

30. Trojan DA, Arnold DL, Shapiro S, et al. Fatigue in post-poliomyelitis syndrome: association with disease-related, behavioral, and psychosocial factors. PM R 2009;1(5):442-9

31. Farbu E, Gilhus NE, Barnes MP, et al. EFNS guideline on diagnosis and management of post-polio syndrome. Report of an EFNS task force. Eur J Neurol 2006;13(8):795-801

32. Gonzalez H, Ottervald J, Nilsson KC, et al. Identification of novel candidate protein biomarkers for the post-polio syndrome – implications for diagnosis, neurodegeneration and neuroinflammation. J Proteomics 2009;71(6):670-81

33. Mulder DW, Rosenbaum RA, Layton DD, Jr. Late progression of poliomyelitis or forme fruste amyotrophic lateral sclerosis? Mayo Clin Proc 1972;47(10):756-61

34. On AY, Sungur U. Patients with post-polio syndrome are more likely to have subclinical involvement as compared to polio survivors without new symptoms. Ann Indian Acad Neurol 2016;19(1):44-7

35. Sandberg A, Stalberg E. How to interpret normal electromyographic findings in patients with an alleged history of polio. J Rehabil Med 2004;36(4):169-76

36. Gawel M, Zalewska E, Szmidt-Salkowska E, et al. Motor Unit Number Index (MUNIX) as a biomarker of motor unit loss in post-polio syndrome versus needle EMG. J Electromyogr Kinesiol 2019;46:35-40

37. Fatehi F, Grapperon AM, Fathi D, et al. The utility of motor unit number index: A systematic review. Neurophysiol Clin 2018;48(5):251-9

38. Bertolasi L, Acler M, dall'Ora E, et al. Risk factors for post-polio syndrome among an Italian population: a case-control study. Neurol Sci 2012;33(6):1271-5

39. Horemans HL, Nollet F, Beelen A, et al. Pyridostigmine in post-polio syndrome: no decline in fatigue and limited functional improvement. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2003;74(12):1655-61

40. On AY, Oncu J, Uludag B, et al. Effects of lamotrigine on the symptoms and life qualities of patients with post polio syndrome: a randomized, controlled study. NeuroRehabilitation 2005;20(4):245-51

41. Dinsmore S, Dambrosia J, Dalakas MC. A double-blind, placebo-controlled trial of high-dose prednisone for the treatment of post-poliomyelitis syndrome. Ann N Y Acad Sci 1995;753:303-13

42. Farbu E, Rekand T, Vik-Mo E, et al. Post-polio syndrome patients treated with intravenous immunoglobulin: a double-blinded randomized controlled pilot study. Eur J Neurol 2007;14(1):60-5

43. <2051-5960-2-7.pdf>

44. Ostlund G, Broman L, Werhagen L, et al. Immunoglobulin treatment in post-polio syndrome: Identification of responders and non-responders. J Rehabil Med 2015;47(8):727-33

45. Bertolasi L, Frasson E, Turri M, et al. A randomized controlled trial of IV immunoglobulin in patients with post-polio syndrome. J Neurol Sci 2013;330(1-2):94-9

46. Schmidt S, Gocheva V, Zumbrunn T, et al. Treatment with L-citrulline in patients with post-polio syndrome: study protocol for a single-center, randomised, placebo-controlled, double-blind trial. Trials 2017;18(1):116

47. van Tilburg CW. Intrathecal Analgesic Drug Delivery is Effective for Analgesia in a Patient with Post-Poliomyelitis Syndrome: A Case Report. Am J Case Rep 2016;17:957-62

48. Orsini M, de Souza JA, Araujo Leite MA, et al. Previous Acute Polio and Post-Polio Syndrome: Recognizing the Pathophysiology for the Establishment of Rehabilitation Programs. Neurol Int 2015;7(1):5452

49. Sliwa J. Post-polio Syndrome and Rehabilitation. Am J Physi Med Rehabil 2004;83(12):909

50. Davidson AC, Auyeung V, Luff R, et al. Prolonged benefit in post-polio syndrome from comprehensive rehabilitation: a pilot study. Disabil Rehabil 2009;31(4):309-17

51. Chang KH, Tseng SH, Lin YC, et al. The relationship between body composition and femoral neck osteoporosis or osteopenia in adults with previous poliomyelitis. Disabil Health J 2015;8(2):284-9

52. Galvao TP, Magalhaes Junior ES, Orsini Neves MA, et al. Lower-limb muscle strength, static and dynamic postural stabilities, risk of falling and fear of falling in polio survivors and healthy subjects. Physiother Theory Pract 2018:1-8

53. Wu CH, Huang SW, Lin YN, et al. Adults with polio are at risk of hip fracture from middle age: A nationwide population-based cohort study. Injury 2019

54. Shoseyov D, Cohen-Kaufman T, Schwartz I, et al. Comparison of activity and fatigue of the respiratory muscles and pulmonary characteristics between post-polio patients and controls: A pilot study. PloS one 2017;12(7):e0182036

55. Lambert DA, Giannouli E, Schmidt BJ. Post-polio syndrome and anesthesia. Anesthesiology 2005;103(3):638-44

56. Duncan A, Batliwalla Z. Growing older with post-polio syndrome: Social and quality-of-life implications. SAGE Open Med 2018;6:2050312118793563

57. Bickerstaffe A, Beelen A, Nollet F. Change in physical mobility over 10 years in post-polio syndrome. Neuromuscul Disord 2015;25(3):225-30

58. Garip Y, Eser F, Bodur H, et al. Health related quality of life in Turkish polio survivors: impact of post-polio on the health related quality of life in terms of functional status, severity of pain, fatigue, and social, and emotional functioning. Rev Bras Reumatol Engl Ed 2017;57(1):1-7

59. Shiri S, Wexler ID, Feintuch U, et al. Post-polio syndrome: impact of hope on quality of life. Disabil Rehabil 2012;34(10):824-30

Do góry