Niezwykle istotna (a także zaniedbana) jest edukacja środowiska medycznego dotycząca prowadzenia pacjentów z jaskrą. Sami chorzy również nie zdają sobie sprawy z wielu istotnych aspektów terapii, a pracownicy ochrony zdrowia, z reguły przeciążeni obowiązkami, nie zawsze mają czas, by wyjaśnić podstawowe kwestie. Za przykład może posłużyć poniższa historia pacjentki.

Opis przypadku 3

80-letnia pacjentka, chorująca na przewlekłą niewydolność serca i reumatyczne zwyrodnienie stawów rąk (poddane terapii), żyjąca samotnie, leczyła się z powodu jaskry od kilku lat. Zmieniała zarówno okulistów, jak i leki, niestety bez efektu. Pole widzenia i ostrość widzenia stopniowo się pogarszały. W związku z tym została zakwalifikowana do operacji przeciwjaskrowej.

Przed operacją jeden z lekarzy zapytał pacjentkę, czy mogłaby pokazać, jak aplikuje krople przeciwjaskrowe – jego intencją było sprawdzenie, czy chora będzie w stanie zakraplać antybiotyk po operacji. Pacjentka przytrzymała nad okiem buteleczkę z lekiem, nie wypuszczając jednak ani kropli. Okazało się, że z powodu osłabienia siły rąk nie była w stanie ścisnąć pojemnika. Ponadto nawet po wyjaśnieniu, na czym polega prawidłowa aplikacja, nie mogła precyzyjnie trafić do oka z powodu drżenia rąk.

5. Olśnienia – adaptacja do światła utrudnia prowadzenie samochodu nocą, jak również poruszanie się w dni słoneczne.

6. Instytucjonalizacja życia – pod tym pojęciem kryje się utrata samodzielności i przerzucenie odpowiedzialności za leczenie na inne osoby lub instytucje.

Nie należy zapominać, że ludzie starsi narażeni są również na inne choroby wieku podeszłego, np. zaćmę i/lub zwyrodnienie plamki związane z wiekiem. W przypadku zaćmy osłabieniu ulega czułość siatkówki. Chory potrzebuje większej ilości światła, by coś dostrzec lub przeczytać, pojawiają się trudności w prowadzeniu samochodu wieczorem czy wyjściu z domu po zmroku. Z kolei przy współistniejącym zwyrodnieniu plamki chory zaczyna widzieć bardzo ograniczoną częścią siatkówki przypominającą pierścień (ryc. 9). Centralne pole widzenia ulega uszkodzeniu z powodu zwyrodnienia plamki, natomiast obwodowe ogranicza rozwój jaskry.

Rycina 9. Pole widzenia osoby chorej na jaskrę i zwyrodnienie plamki przypomina pączek z dziurką (donut)

Zgodnie z polskim prawem praktyczną ślepotę można stwierdzić w przypadku zawężenia pola widzenia do co najmniej 20 stopni. Taki stan nazywa się widzeniem lunetowym.

Utrata pola widzenia wg Salisbury Eye Evaluation jest najważniejszym wskaźnikiem zwiększonego ryzyka upadku.^6-8 W innym badaniu stwierdzono, że pacjenci chorzy na jaskrę ulegają w ciągu roku 3-krotnie częściej upadkom i 6-krotnie częściej wypadkom samochodowym.⁹ W badaniu Salisbury Eye Evaluation zwrócono również uwagę na to, że utrata obuocznego pola widzenia zwiększa ryzyko wypadków samochodowych.

Leczenie jaskry

Osoby starsze częściej chorują, a co za tym idzie – częściej przebywają w szpitalach. W czasie pobytu w szpitalu problemy oczne są odsuwane na dalszy plan jako „mniej ważne”. Zaniedbanie leczenia może skończyć się nieodwracalnym pogorszeniem widzenia, zwłaszcza jeśli powodem hospitalizacji są schorzenia ograniczające ukrwienie nerwu wzrokowego, takie jak wahania ciśnienia tętniczego, stężenia glukozy, zaburzenia rytmu serca itp. Jeżeli do zaburzeń ukrwienia nerwu wzrokowego dołączy się wielotygodniowe zaniedbanie w aplikacji kropli, pobyt w szpitalu może skończyć się ślepotą.

Również podatność na działania niepożądane leków stosowanych w terapii jaskry zwiększa się w wieku podeszłym. Krople do oczu wchłaniają się bezpośrednio do krwiobiegu przez spojówkę, a także śluzówkę nosa, z pominięciem wątroby. Dodatkowo starsi pacjenci cierpią na wiele chorób, takich jak nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, arytmie, cukrzyca, przewlekła obturacyjna choroba płuc. W tabeli 1 zebrano możliwe działania niepożądane leków przeciwjaskrowych.

Tabela 1. Możliwe działania niepożądane leków przeciwjaskrowych

Należy podkreślić, że leczenie jaskry trwa do końca życia, dlatego każda zmiana stanu zdrowia pacjenta i jego zdolności do stosowania się do schematu zakraplania powinna być brana pod uwagę również przez lekarzy innych specjalności. Lekarz prowadzący pacjenta z jaskrą powinien zebrać wywiad, żeby ewentualnie skierować go na dodatkową konsultację okulistyczną, zlecić pielęgniarce zakraplanie kropli przeciwjaskrowych lub wyjaśnić odmienną reakcję pacjenta na stosowane leki.

Poniżej przedstawiam listę pytań, które mogą okazać się pomocne przy zbieraniu wywiadu:^1,2

• Czy choruje pan/pani na astmę, rozedmę lub POChP?
• Czy odczuwa pan/pani zaburzenia rytmu serca lub objawy niewydolności serca?
• Czy ma pan/pani nadciśnienie lub niedociśnienie?
• Czy używa pan/pani β-adrenolityków?
• Czy może pan/pani wejść na schody bez odpoczynku?
• Czy choruje pan/pani na cukrzycę?
• Czy zażywa pan/pani leki antydepresyjne?
• Czy przechodził/a pan/pani operację zaćmy, czy były jakieś powikłania?
• Czy kiedykolwiek przechodził/a pan/pani zapalenie oka lub obrzęk plamki?
• Czy wzbudziłoby pana/pani obawy, gdyby pod wpływem kropli zmienił się kolor oczu?
• Czy jest pan/pani w stanie samodzielnie zakraplać krople do oczu?
• Czy stwierdzono u pana/pani uczulenie na jakieś krople?