Problemy oczne w wieku starszym. Część 1 – Jaskra

dr n. med. Piotr Fryczkowski

Przychodnia i Szpital Okulistyczny Retina, Warszawa

Adres do korespondencji: dr n. med. Piotr Fryczkowski, Przychodnia i Szpital Okulistyczny Retina w Warszawie; e-mail: p.fryczkowski@retina.pl

dr n. med. Piotr Fryczkowski

Główne przyczyny utraty wzroku w wieku starczym to: zwyrodnienie plamki, jaskra, zaćma i cukrzyca. Szacuje się, że liczba chorych na jaskrę w 2020 r. wzrośnie do 80 mln, z czego wzrok obustronnie straci ok. 11,2 mln ludzi. W artykule zawarto podstawowe informacje dotyczące jaskry stwierdzanej w podeszłym wieku.

Wprowadzenie

Lęk przed utratą wzroku jest powszechnym odczuciem. Jak wynika z badania wykonanego w 2002 r. przez Prevent Blindness America, jest to trzecia pod względem częstości występowania obawa Amerykanów (na pierwszym miejscu znajduje się rak, na drugim – choroba serca).

Konsekwencją utraty widzenia jest obniżenie jakości życia, zmniejszenie aktywności zarówno fizycznej, jak i umysłowej oraz wyobcowanie społeczne. Chorzy doświadczają trudności w wykonywaniu codziennych czynności, takich jak wychodzenie z domu, przygotowanie posiłków lub leków, wypełnianie urzędowych druków. Odczuwają utratę kontroli nad życiem, często doznają lęku związanego z bezradnością i uzależnieniem od pomocy innych. Stany te mogą wywoływać depresję i skłaniać do izolacji społecznej, odcięcia się od świata i innych ludzi. Osoby niewidome i słabo widzące częściej doznają również urazów (w tym złamań biodra lub obu bioder), nadciśnienia, zawałów serca, udarów. Problemy te występują 6-41 razy częściej w przypadku utraty widzenia w obojgu oczach.¹

Głównymi przyczynami utraty wzroku w wieku starczym są: zwyrodnienie plamki (zwłaszcza u osób rasy kaukaskiej), jaskra (szczególnie u Afroamerykanów), zaćma i cukrzyca. Przyczyny utraty wzroku różnią się w zależności od szerokości geograficznej. Dla przykładu w krajach Trzeciego Świata zaćma jest przyczyną ślepoty w 50% przypadków, a w krajach Europy Zachodniej w 5%.²Należy również zaznaczyć, że z czterech głównych przyczyn utraty wzroku w wieku podeszłym zaćma jest całkowicie uleczalna.

W dzisiejszych realiach ochrony zdrowia lekarz ma ograniczone możliwości kompleksowego leczenia pacjenta, musi więc szybko rozpoznać problem chorego i skierować go we właściwym czasie do specjalisty. W przypadku problemów ocznych zarówno prowadzenie pacjenta, jak i terapia wymagają specjalistycznego sprzętu, ważne jest wczesne rozpoznanie i właściwe pokierowanie chorym i osobami, które się nim opiekują.

Jak wynika z badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych, ok. 10% starszych ludzi nie ma zdiagnozowanych problemów ocznych. Ok. 25% osób po 80 r.ż. nie wie, na co choruje, a 7% z nich nie widzi z powodu choroby, na którą cierpi.^1,3 Dlatego tak ważna staje się edukacja pacjentów, aby mieli świadomość zagrożeń i zgłaszali się po poradę, zanim będzie za późno.

Jaskra

Istota choroby

Jaskra to grupa chorób nerwu wzrokowego charakteryzująca się postępującą utratą pola widzenia, proporcjonalną do utraty włókien nerwowych komórek zwojowych siatkówki, które tworzą nerw wzrokowy.

Rycina 1A. Optyczna koherentna tomografia (OCT) głowy zdrowego nerwu wzrokowego

Rycina 1B. Grubość włókien nerwowych nerwu wzrokowego z ryciny 1A reprezentuje czarna pofalowana linia

Zdrowy człowiek posiada niewielkie zagłębienie w środku tarczy nerwu wzrokowego (wnęka naczyniowa) pozwalające dostać się żyle i tętnicy środkowej siatkówki do oka. Stosunek średnicy tarczy nerwu wzrokowego do zagłębienia, oznaczany skrótem c/d (cup – zagłębienie/disc – tarcza nerwu wzrokowego), wynosi najczęściej 0,3-0,4 (ryc. 1A-B). Utrata włókien nerwowych powoduje poszerzanie się zagłębienia nerwu wzrokowego (ryc. 2A-C) aż do momentu, gdy średnica tarczy jest prawie równa średnicy zagłębienia (c/d = 0,9) – mówimy wtedy o jaskrze prawie dokonanej. W tym przypadku ostrość wzroku określa się jako poczucie światła, z reguły po stronie skroniowej chorego oka. Jaskra dokonana oznacza natomiast całkowitą utratę widzenia, czyli brak poczucia światła.