Innym PNS z kręgu zaburzeń endokrynologicznych jest zespół ektopowego wydzielania hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) prowadzący do hiperkortyzolemii i ACTH-zależnego, pozaprzysadkowego zespołu Cushinga. Występuje najczęściej w przebiegu:

• drobnokomórkowego raka płuca,
• rakowiaków układu oddechowego,
• grasiczaka,
• raka rdzeniastego tarczycy,
• nowotworów trzustki,
• raka jajnika.[2,10]

Obraz kliniczny jest dość typowy dla hiperkortyzolemii, z dominującymi nadciśnieniem tętniczym, hipokaliemią i osłabieniem mięśni. Warto jednak pamiętać, że klasyczny przyrost masy ciała z charakterystycznym rozkładem tkanki tłuszczowej może nie występować u chorych na nowotwory.

W postępowaniu stosuje się leczenie objawowe (w tym leki hipotensyjne, suplementację potasu) oraz hamowanie produkcji kortyzolu (ketokonazol, mitotan). Tak jak w przypadku innych PNS leczenie przyczynowe obejmuje terapię nowotworu. Istotne jest, że wystąpienie zespołu Cushinga w przebiegu choroby nowotworowej może stanowić niekorzystny czynnik rokowniczy, prawdopodobnie z uwagi na większe ryzyko ciężkich powikłań infekcyjnych indukowanych hiperkortyzolemią.[10]

Zaburzenia elektrolitowe i metaboliczne

Zaburzenia elektrolitowe i metaboliczne również mogą stanowić obraz PNS. Niekiedy są to pierwsze nieprawidłowości w badaniach dodatkowych, co warto mieć na uwadze, szczególnie diagnozując pacjenta z czynnikami ryzyka zachorowania na nowotwór.

Hiperkalcemia nowotworowa

Hiperkalcemia nowotworowa, oprócz hiponatermii, to najczęstsze zaburzenie elektrolitowe u pacjentów z nowotworem. Mechanizm powstawania jest złożony (u większości chorych – humoralny), w patogenezę zaś są zaangażowane głównie dwie biologicznie aktywne substancje – peptyd parathormonopodobny (PTHrP) oraz natywny parathormon (PTH). Podwyższone stężenie wapnia w surowicy (zarówno całkowitego, jak i zjonizowanego) występuje najczęściej w takich nowotworach jak:

• rak piersi,
• rak płuca (szczególnie rak płaskonabłonkowy),
• rak nerki,
• rak tarczycy,
• szpiczak plazmocytowy.[2,11-13]

W łagodnej hiperkalcemii (stężenie wapnia w surowicy <3 mmol/l) z reguły nie stwierdza się żadnych objawów klinicznych, poza ewentualnymi objawami choroby podstawowej. Natomiast przy większych stężeniach wapnia w surowicy, zwłaszcza przy szybko narastającej kalcemii, mogą wystąpić objawy zespołu hiperkalcemicznego (szczególnie gdy stężenie wapnia przekracza 3,75 mml/l). Na obraz wspomnianego zespołu składają się:

• brak łaknienia,
• nudności i wymioty,
• zaparcia,
• wielomocz,
• odwodnienie,
• wtórne zaburzenia elektrolitowe i kwasowo-zasadowe,
• nadciśnienie tętnicze,
• tachykardia,
• nadwrażliwość na glikozydy naparstnicy,
• wzmożenie odruchów ścięgnistych,
• choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy,
• ostre zapalenie trzustki.[9,14]

W postępowaniu, poza leczeniem choroby podstawowej, obowiązują działania mające na celu:

• zwiększenie kalciurii (obfite nawodnienie, diuretyki pętlowe),
• hamowanie uwalniania wapnia z kości (bisfosfoniany po ocenie czynności nerek, do rozważenia kalcytonina),
• hamowanie wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego (glikokortykosteroidy, np. hydrokortyzon),
• niekiedy hamowanie czynności osteoklastów (denosumab).

W ciężkich przypadkach należy rozważyć zastosowanie hemodializy.[14]

Paranowotworowa hipoglikemia

Innym zaburzeniem z kręgu PNS jest paranowotworowa hipoglikemia występująca m.in. u pacjentów z:

• mięsakami,
• rakiem płuca,
• międzybłoniakiem.[2]

Obraz kliniczny jest zależny od stężenia glukozy we krwi i szybkości narastania hipoglikemii. W cięższych przypadkach obserwuje się zaburzenia świadomości (najczęściej glikemia <54 mg/dl) do śpiączki włącznie. Doraźne postępowanie polega na podaniu glukozy (doustnie bądź dożylnie zależnie od stanu klinicznego), można rozważyć zastosowanie glukagonu i glikokortykosteroidów.

Zaburzenia neurologiczne

Neurologiczne zaburzenia paranowotworowe mogą dotyczyć wszystkich części ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego, a także połączeń nerwowo-mięśniowych i mięśni szkieletowych. Dlatego też obraz kliniczny bywa bardzo zróżnicowany. Natomiast przeciwciała onkoneuronalne, odgrywające kluczową rolę w patogenezie, charakteryzują się wysoką swoistością (>90 proc.), co wykorzystuje się w diagnostyce neurologicznych PNS. Można je stwierdzić zarówno w surowicy, jak i w płynie mózgowo-rdzeniowym.[15]