• obniżenie frakcji wyrzutowej lewej komory serca (LVEF – left ventricular ejection fraction)

• niewydolność krążenia

• niedokrwienie mięśnia sercowego

• arytmie

• nadciśnienie tętnicze

• zaburzenia zakrzepowo-zatorowe^17-19.

Dodatkowo takie czynniki ryzyka chorób serca jak: nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, cukrzyca, siedzący tryb życia występują powszechniej wśród osób po leczeniu z powodu raka piersi niż w populacji ogólnej²⁰. Dlatego niezależnie od braku konkretnych zaleceń monitorowanie chorych pod kątem czynników ryzyka chorób serca oraz ich aktywne eliminowanie może prowadzić do zmniejszenia ryzyka zgonu z powodu chorób serca – w tej grupie chorych nawet potencjalnie wyższego niż ryzyko zgonu z powodu raka piersi^20-23.

Prowadzone adiuwantowe leczenie hormonalne z zastosowaniem inhibitorów aromatazy lub antyestrogenów dotyczy około 80% chorych z ekspresją receptorów hormonalnych. U ponad 50% pacjentów w jego trakcie występują objawy niepożądane związane z ich stosowaniem. Są to głównie:

• bóle stawowo-mięśniowe

• sztywność stawów

• zaburzenia naczynioruchowe

• osteoporoza.

Są one bardzo dokuczliwe i często mogą prowadzić do niesystematycznego przyjmowania leków, a nawet do przerwania leczenia^24-26. W konsekwencji może dojść do zakończenia leczenia, które ma udowodniony wpływ na zmniejszenie ryzyka nawrotu oraz wydłużenie czasu wolnego od nawrotu choroby²⁷.

Dlatego tak ważna jest walka z objawami niepożądanymi hormonoterapii oraz przekonywanie pacjentek do kontynuowania leczenia. Pomocne tu mogą być niesteroidowe leki przeciwzapalne, ale także aktywność fizyczna, np. joga. Wskazane jest również wykonywanie badania gęstości kości za pomocą densytometrii oraz uzupełnianie niedoborów wapnia i witaminy D₃.

U chorych z zachowaną macicą otrzymujących leczenie uzupełniające z zastosowaniem tamoksyfenu ze względu na istniejące zwiększone ryzyko zachorowania na raka endometrium konieczna jest kontrola ginekologiczna. Zaleca się przeprowadzanie badania ginekologicznego co 12 miesięcy.

Duża część pacjentek po zakończonym leczeniu z powodu raka piersi doznaje też odległych psychospołecznych następstw, mających wpływ na ich normalne funkcjonowanie, takich jak:

• ból

• zmęczenie

• obrzęk limfatyczny

• depresja