Tabela 4. Czynniki wpływające na zmienność odpowiedzi na leki w farmakoterapii u kresu życia

Jak już wspomniano, chorzy z nowotworem często poszukują terapii alternatywnych, leków roślinnych i suplementów diety. Mogą one niestety powodować reakcje hepatotoksyczne, które często przyczyniają się do zaprzestania leczenia z uwagi na przeciwwskazania poszczególnych preparatów. Składnikami roślinnych produktów leczniczych i suplementów diety, które mogą indukować zaburzenia funkcji wątroby, są³:

• tamaryndowiec malabarski
• zielona herbata
• pluskwica groniasta
• czosnek
• pieprz metystynowy
• jeżówka purpurowa
• lakownica żółta
• ostryż długi
• witania ospała (ashwagandha).

Należy także ograniczyć stosowanie produktów leczniczych i suplementów diety zawierających witaminę A.

Farmakoterapia hepatopatii polekowych

L-asparaginian L-ornityny

L-asparaginian L-ornityny (LOLA – L-ornithine L-aspartate) bierze udział w dwóch najważniejszych procesach detoksykacji amoniaku powstającego w wyniku przemian białek – syntezie mocznika oraz syntezie glutaminy. Jest aktywatorem enzymów biorących udział w tych przemianach oraz substratem do syntezy mocznika. Wskazaniami do stosowania LOLA są encefalopatia wątrobowa (EW) oraz pomocnicze leczenie zaburzeń czynności wątroby różnego pochodzenia. Lek ma praktyczne znaczenie z uwagi na mechanizm działania w przypadku hepatopatii polekowych. Przy niewydolności wątroby jako konsekwencji niepożądanego działania farmaceutyków LOLA staje się lekiem z wyboru^7-9.

Nie zaleca się stosowania suplementów diety zawierających LOLA, m.in. z powodu zawartości zbyt niskiego stężenia asparaginianu ornityny, co może powodować ich nieskuteczność, a nawet działania niepożądane. L-asparaginian L-ornityny jest solą dwóch aminokwasów endogennych: ornityny i kwasu asparaginowego. Zarówno L-ornityna, jak i L-asparaginian wchodzą w skład cyklu mocznikowego (cykl Krebsa) w wątrobie i są niezbędne w procesie syntezy mocznika i usuwania amoniaku z organizmu. L-asparaginian uczestniczy ponadto w wiązaniu amoniaku z kwasem glutaminowym do glutaminy w mięśniach szkieletowych. W ten sposób podaż LOLA stymuluje oba procesy wiążące amoniak w organizmie oraz przeciwdziała hiperamonemii w stanach niewydolności wątroby i wzmożonego katabolizmu tkankowego. Lek jest dobrze tolerowany i bezpieczny nawet u pacjentów z ciężką niewydolnością wątroby. Z uwagi na mechanizm działania i wieloczynnikowość patogenezy EW w marskości wątroby LOLA powinno się stosować u chorych z hiperamonemią^7,9,10. Istotne jest dawkowanie:

• dożylne we wlewie: z szybkością maksymalnie do 5 g/godzinę, zwykle do 20 g/24 godziny, w stanach przedśpiączkowych i hepatopatiach polekowych oraz w śpiączce – do 40 g/24 godziny
• doustnie: 1-2 saszetki granulatu 1-3 ×/24 godziny; lek należy przyjmować w trakcie posiłku lub po nim.

Kwas tiazolidynokarboksylowy

Kwas tiazolidynokarboksylowy (TCA) jest metabolizowany w wątrobie do cysteiny, która dzięki obecności grupy tiolowej bierze udział w procesach detoksykacji etanolu, a także leków. Łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego, przenika w postaci niezmienionej do wątroby. Tam ulega przemianie do N-formylocysteiny, która w swej cząsteczce zawiera wolną grupę −SH, niezbędną do powstawania wielu połączeń tiolowych, biorących udział w przemianach wątrobowych, m.in. w procesie detoksykacji. Lek stosuje się pomocniczo w ostrych i przewlekłych chorobach wątroby o różnej etiologii oraz w toksycznym uszkodzeniu wątroby spowodowanym alkoholem, lekami lub substancjami chemicznymi. Powoduje szybką normalizację stężenia enzymów indykatorowych wątroby. Początkowe dawkowanie to 200 mg 2-3 ×/24 godziny, a następnie, po ustąpieniu ostrych objawów – 100 mg 2 ×/24 godziny.

Kwas ursodeoksycholowy

Kwas ursodeoksycholowy (UDCA) jest silnie hydrofilnym i prawie nietoksycznym kwasem żółciowym. Ma wiele właściwości, które odróżniają go od innych kwasów żółciowych. Wykazuje m.in. silne działanie żółciopędne, cytoprotekcyjne, szczególnie na hepatocyty oraz cholangiocyty, ma właściwości antyapoptotyczne i immunomodulacyjne. Od wielu lat UDCA stosowany jest w różnych chorobach wątroby i dróg żółciowych, zwłaszcza tych, które przebiegają z cholestazą, w hepatopatiach polekowych.

Z długiej listy wszystkich potencjalnych efektów farmakologicznych UDCA najlepiej udokumentowano trzy mechanizmy i na nich opierają się prawie wszystkie aktualne wskazania do stosowania UDCA w terapii. Są nimi:

• ochrona cholangiocytów przed cytotoksycznym działaniem hydrofobowych kwasów żółciowych
• pobudzanie wydzielania żółci w wątrobie
• ochrona hepatocytów przed apoptozą stymulowaną przez inne kwasy żółciowe.

W praktyce klinicznej UDCA stosuje się w szerokim zakresie w dawkach 10-40 mg/kg m.c./24 godziny w 2-3 dawkach, niemniej optymalna wydaje się dawka 15 mg/kg m.c./24 godziny.

Fosfolipidy

Fosfolipidy wprowadzone do organizmu wbudowują się w błony komórkowe oraz uszkodzone hepatocyty. Fosfatydylocholina poprawia czynność układów enzymatycznych oraz receptorów błonowych. Lek zwiększa zdolności regeneracyjne hepatocytów, a także stabilizuje i ochrania ich błony komórkowe przed działaniem czynników toksycznych. Preparaty zawierające fosfolipidy zalecane są w:

• ostrych i przewlekłych chorobach wątroby
• uszkodzeniach wątroby (toksycznych, polekowych, poalkoholowych), najlepiej w skojarzeniu z produktami leczniczymi, które wspomagają procesy detoksykacyjne w wątrobie
• wspomagająco w leczeniu zaburzeń lipidowych wątroby
• leczeniu chorób dróg żółciowych i kamicy żółciowej
• pomocniczo w chorobach wirusowych wątroby.