Profilaktyka

Poza izolacją chorego w okresie zakaźności możliwa jest immunoprofilaktyka czynna i bierna. Dostępna jest szczepionka i swoista immunoglobulina. Szczepionka zawiera żywy, atenuowany szczep Oka wirusa varicella-zoster Skuteczność jej jest bardzo duża. Jest dostępna w postaci preparatu monowalentnego lub szczepionki skojarzonej przeciwko odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej. Szczepionki podaje się w dwóch dawkach, z odstępem nie krótszym niż 6 tygodni, optymalnie po 3 miesiącach. Dzieciom zaszczepionym dotychczas jedną dawką zaleca się podanie drugiej, niezależnie od czasu, jaki upłynął od pierwszej dawki.

W Polsce szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest zalecane dzieciom powyżej 9 miesiąca życia, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepione, kobietom planującym ciążę, które nie chorowały wcześniej na ospę wietrzną, a także osobom po kontakcie z chorym na ospę (w ciągu 72 h). Od 2009 r. szczepienie jest refundowane w przypadku dzieci do ukończenia 12 roku życia, obarczonych dużym ryzykiem ciężkiego przebiegu choroby (z niedoborem odporności, z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji, zakażonym HIV, przed leczeniem immunosupresyjnym i chemioterapią). Bezpłatnie szczepione są także dzieci do wieku 12 lat z najbliższego otoczenia osób obarczonych dużym ryzykiem ciężkiego przebiegu choroby.^6,7 U dzieci z niedoborem odporności termin wykonania szczepień zależy od stopnia immunosupresji. Należy je przeprowadzić dopóty, dopóki niedobór nie jest głęboki, przed planowaną chemioterapią (o ile to możliwe) lub w okresie remisji białaczki, po przeszczepieniu szpiku dopiero wtedy, gdy chory ma szansę odpowiedzieć na szczepienie, a także przed planowanym przeszczepieniem narządu. Jeśli chory wymaga stosowania immunoglobulin lub przetoczenia preparatów krwiopochodnych, przed zaszczepieniem przeciwko ospie należy zachować właściwy odstęp. Dzieci zakażone HIV bez objawów AIDS i bez głębokiego niedoboru odporności powinny zostać zaszczepione między 12 a 15 miesiącem życia, drugą dawkę należy podać po 3 miesiącach.⁸ W sytuacji ciężkiej immunosupresji, ze względu na ryzyko rozsiewu wirusa szczepionkowego i zagrożenia życia, szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest przeciwwskazane. U tych pacjentów stosuje się jedynie profilaktykę bierną. Ludzką immunoglobulinę o wysokim mianie przeciwciał przeciw ospie wietrznej (varicella zoster immunoglobulin, VZIG) należy podać do 96 h od kontaktu bezpośredniego:

• noworodkowi matki, która zachorowała na ospę wietrzną 5 dni przed porodem do 2 dni po porodzie

• wcześniakom urodzonym po 28 tygodniu ciąży, których matki nie chorowały i nie były szczepione

• wcześniakom urodzonym przed 28 tygodniem ciąży lub z masą urodzeniową <1000 g niezależnie od wywiadu u matki

• dzieciom z głęboką immunosupresją (z chorobą rozrostową krwi, po przeszczepieniu szpiku, jeśli przez co najmniej 2 tygodnie otrzymywały kortykosteroidy w dawce 2 mg/kg m.c./24 h, z AIDS).

Zaleca się podanie VZIG ciężarnym, które nie chorowały i nie były szczepione przeciwko VZV (ze względu na ryzyko wystąpienia ciężkiego zapalenia płuc, które wynosi 10%).⁵

Leczenie

Przyczynowe nie jest rutynowo zalecane u poza tym zdrowych dzieci. Zaleca się leczenie objawowe: przeciwgorączkowo – paracetamol, przeciwświądowo – leki przeciwhistaminowe (np. hydroksyzyna), właściwe nawodnienie (podawanie płynów obojętnych w smaku, o temperaturze pokojowej, w ilości pokrywającej zapotrzebowanie dobowe), przestrzeganie higieny (codzienna kąpiel), niestosowanie płynnych pudrów (ułatwiających mnożenie się bakterii pod pudrową pokrywą), przysuszanie pęcherzyków, np. preparatem Octenisept, wodnym roztworem gencjany lub przez dodanie do kąpieli roztworu nadmanganianu potasu (woda ma mieć lekko różowy kolor).

Powikłania ospy wietrznej wymagają dodatkowej terapii. Nadkażenie bakteryjne najczęściej wywołane jest paciorkowcami i gronkowcami. Zwykle stosuje się amoksycylinę z kwasem klawulanowym, cefalosporyny drugiej generacji, klindamycynę. Odwodnienie może wymagać nawodnienia dożylnego w warunkach szpitalnych. Zajęcie rogówki jest wskazaniem do stosowania acyklowiru zarówno ogólnie, jak i miejscowo (w maści do oczu). Zapalenie móżdżku leczy się przede wszystkim objawowo – przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo (kortykosteroidy, mannitol, furosemid). Jeśli objawy wystąpiły w trakcie wysiewu wykwitów ospy, uzasadnione jest podanie dożylnie acyklowiru. U chorychz niedoborami odporności od wystąpienia pierwszych wykwitów lekiem z wyboru w terapii ospy wietrznej i półpaśca jest acyklowir dożylny, w dawce 500 mg/m² powierzchni ciała, co 8 h.^1,4

Podsumowanie

Ospa wietrzna jest typową zakaźną chorobą wieku dziecięcego. W przypadku klasycznego, łagodnego przebiegu stosuje się leczenie objawowe.Chorzy narażeni na ciężki przebieg ospy wietrznej (noworodki, ciężarne oraz dzieci i dorośli z niedoborem odporności) wymagają natychmiastowego leczenia przyczynowego (acyklowirem). Nawet u osób dotychczas zdrowych ospa wietrzna może być przyczyną poważnych powikłań (zakażenie bakteryjne, owrzodzenie rogówki, zapalenie móżdżku, rzadziej posocznica bakteryjna, zapalenie mózgu). Po przechorowaniu ospy wietrznej u 10-15% osób w różnym czasie dochodzi do reaktywacji wirusa i zachorowania na półpasiec. Chorobie można skutecznie zapobiegać przez szczepienie ochronne.