– czynnik transkrypcyjny HNF-1α (hepatic nuclear factor, czynnik jądrowy hepatocytów):
• Czynnik transkrypcyjny obecny w trzustce, wątrobie, nerkach
• Początek: okres dojrzewania, wczesna dorosłość
• Charakterystyczna duża wrażliwość na leczenie pochodnymi sulfonylomocznika
• Przebieg kliniczny: postępujący, znaczna hiperglikemia
• Powikłania: dość częste
• Zaburzenia reabsorpcji glukozy w cewkach nerkowych – nieadekwatna glikozuria, towarzyszące wady rozwojowe układu moczowo-płciowego.
Leczenie cukrzycy monogenowej
Przypadki cukrzycy typu MODY 1, 3 i 5 przebiegają ze znaczną hiperglikemią, zwłaszcza poposiłkową, i w późniejszym okresie choroby niemal zawsze wymagają leczenia insuliną. Należy również podkreślić zwiększoną wrażliwość cukrzycy typu MODY 3 na pochodne sulfonylomocznika, w przeciwieństwie do cukrzycy typu MODY 5, w której obserwowana jest zmniejszona skuteczność tej farmakoterapii. W łagodnie przebiegających postaciach cukrzycy, których przykładem jest MODY 2, najczęściej wystarczające jest zastosowanie odpowiedniej diety oraz regularny, umiarkowany wysiłek fizyczny.8
Postępy w terapii cukrzycy typu 1
Codzienną opiekę nad chorymi sprawują diabetolodzy, natomiast problemem całkowitego wyleczenia cukrzycy typu 1 zajmują się immunolodzy. W nowoczesnych badaniach nad terapią cukrzycy typu 1 obserwuje się dwa kierunki rozwoju: po pierwsze podejmowane są próby zapobiegania zachorowaniu u osób genetycznie predysponowanych, po drugie poszukuje się metod zahamowania niszczenia komórek β wysp trzustki u chorych z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1. Kandydatami do pierwszego rodzaju interwencji są dzieci rodziców chorych na cukrzycę typu 1 oraz rodzeństwo chorych dzieci. Spośród koncepcji patogenetycznych branych pod uwagę w wyjaśnianiu zachorowania na cukrzycę typu 1 interesująca wydaje się rola białek mleka krowiego. W zakresie prewencji trwają próby z hydrolizatami białek. Fińskie badanie TRIGR polega na podawaniu mieszanek opartych na hydrolizatach kazeiny noworodkom z rodzin obarczonych ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu 1 (w tym nosicielom genów HLA predysponujących do zachorowania). Nie znamy jeszcze rezultatów tej unikalnej interwencji terapeutycznej, badanie ma się zakończyć w 2017 roku. Poprzednie próby innych grup badawczych, w tym z nikotynamidem czy insuliną, nie przyniosły oczekiwanych wyników klinicznych. Jednocześnie istotnymi problemami wydają się nie tylko liczba osób predysponowanych do zachorowania (przewidywania w Polsce: 125 000), czas stosowania takiej prewencji czy obciążenie chorego, ale także koszty oraz wyniki takiej prewencji.
W leczeniu chorych z już rozpoznaną cukrzycą typu 1 podejmowane są próby zahamowania reakcji immunologicznej w celu zachowania pozostałych komórek β wysp trzustki. Większość koncepcji terapii w tym zakresie opiera się na leczeniu immunosupresyjnym zmniejszającym nadmierną odpowiedź układu odpornościowego człowieka. Najnowsze próby kliniczne dotyczą podawania przeciwciał przeciwko limfocytom T (anty-CD3), limfocytom B (anty-CD20) czy cząsteczkom kostymulującym (CTLA-4). Inni autorzy podają przeciwciała przeciwko prozapalnej cytokinie TNF-α (etanercept, stosowany w reumatoidalnym zapaleniu stawów). W jednym z raportów terapia antycytokinowa prowadziła do zachowania wytwarzania peptydu C u chorych z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1. Ośrodki polskie również biorą czynny udział we wdrażaniu terapii eksperymentalnych. Ośrodek warszawski prowadzi immunoablację i przeszczepianie własnych komórek krwiotwórczych u dorosłych chorych z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1. Wynikiem ma być „zresetowanie” układu immunologicznego, z następową jego odbudową bez komórek, które niszczą wyspy trzustkowe. Wstępne wyniki tych badań są obiecujące. Terapię z użyciem komórek T-regulatorowych, mających zahamować nadmierną odpowiedź immunologiczną w cukrzycy, prowadzi ośrodek gdański. Tu również pierwsze obserwacje napawają optymizmem. Interesujące wydaje się zastosowanie w typie 1 choroby leków dotychczas podawanych w cukrzycy typu 2, np. inkretynowych. Leki inkretynowe pobudzają proliferację oraz hamują apoptozę komórek β wysp trzustki, hamują opróżnianie żołądka i uczucie głodu w ośrodkowym układzie nerwowym, zmniejszają insulinooporność w wątrobie i mięśniach szkieletowych oraz działają kardioprotekcyjnie. Z mechanizmu ich działania wynika, że mogą być idealnymi lekami w cukrzycy typu 2, ale mogą również spełniać rolę wspomagającą w cukrzycy typu 1. Dołączenie liraglutydu (analogu GLP-1) powodowało zmniejszenie zapotrzebowania na insulinę, ograniczenie zmienności glikemii, w tym epizodów hipoglikemii, oraz zmniejszenie masy ciała. Inne próby są prowadzone z użyciem: sitagliptyny i lansoprazolu, alefaceptu (lek immunosupresyjny stosowany w terapii łuszczycy), α1-antytrypsyny (Prolastin, Aralast, lek o działaniu przeciwzapalnym) w nowo rozpoznanej cukrzycy typu 1. Jeszcze inne próby dotyczą podawania ludzkiego rekombinowanego interferonu α.
Innymi interesującymi odkryciami ostatnich lat są nowe insuliny, w tym ludzka VIAject®, która charakteryzuje się szybszą normalizacją glikemii, mniejszym ryzykiem hiperglikemii i hipoglikemii oraz mniejszym przyrostem masy ciała w porównaniu do innych insulin ludzkich. Drugą insuliną, na którą z pewnością czekają zarówno chorzy, jak i lekarze, jest degludec. Charakteryzuje się ona długim, stabilnym działaniem, na przykład w porównaniu do glarginy.9-18
Podsumowanie
Cukrzyca u dzieci stanowi coraz bardziej złożony problem ze względu na narastającą częstość występowania, epidemię otyłości związaną z cukrzycą typu 2, możliwości rozpoznawania cukrzyc uwarunkowanych genetycznie. Funkcjonalna insulinoterapia cukrzycy typu 1, najczęściej za pomocą ciągłego podskórnego wlewu insuliny, przy zastosowaniu współczesnych metod samodzielnej kontroli z systemem ciągłego monitorowania glikemii, pozwala na utrzymanie dobrego wyrównania metabolicznego cukrzycy przy dość swobodnym trybie życia. Przedstawione w artykule perspektywy terapii cukrzycy dają nadzieję, że być może już w niedalekiej przyszłości możliwe będzie wyleczenie tej ciężkiej przewlekłej choroby.