Klonidyna to agonista receptorów α₂-adrenergicznych. W Polsce jest stosowana poza wskazaniami rejestracyjnymi, ale została zarejestrowana do leczenia ADHD w Stanach Zjednoczonych. Dawkowanie wynosi 0,003-0,008 mg/ kg m.c./24 h, dawkę leku należy zwiększać bardzo powoli, maksymalnie o 0,05 mg tygodniowo. Ze względu na ryzyko dużych zmian ciśnienia tętniczego należy je kontrolować, przed wdrożeniem i w trakcie leczenia konieczna jest ocena EKG. Do innych działań niepożądanych występujących w czasie stosowania klonidyny należą: senność, suchość w ustach, bóle i zawroty głowy, spadek ciśnienia tętniczego, pobudzenie i obniżenie nastroju. Lek ten jest szczególnie preferowany w przypadku występowania u pacjenta tików.

Powikłania i zaburzenia współwystępujące

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi charakteryzuje się dużą współchorobowością będącą w znacznej mierze powikłaniem nieleczonego ADHD. Najczęściej rozpoznawane są zaburzenia opozycyjno-buntownicze, które u niektórych pacjentów mogą eskalować do postaci zaburzeń zachowania. Zaburzenie to może być pierwszą skargą, z jaką zgłaszają się opiekunowie dziecka, szczególnie w rodzinach o niskim poziomie funkcjonowania społecznego bądź z trudnościami w obrębie systemu rodzinnego. Nauczyciele i wychowawcy często jako pierwsi zauważają nieprawidłowe funkcjonowanie dziecka, to oni mobilizują rodziców do diagnostyki. Dopiero wraz z pogłębianiem wywiadu lekarskiego uwidoczniają się cechy ADHD. Dziecko z nieprawidłowym funkcjonowaniem domowym i szkolnym będzie wzbudzało negatywne reakcje otoczenia doprowadzające do jego buntu przeciwko osobom dorosłym. Ze względu na wzmożoną impulsywność reakcji dzieci te łatwiej dają się namawiać do negatywnych zachowań i je powielają, łamiąc normy społeczne.

Poważnymi powikłaniami są również zaburzenia nastroju oraz zaburzenia lękowe u pacjentów z ADHD. Dzieci te niejednokrotnie doznają odrzucenia zarówno przez grupę rówieśniczą, jak i przez osoby dorosłe. Są przez nie nieustannie krytykowane, co prowadzi do rezygnacji ze współpracy, izolacji i w konsekwencji do osamotnienia pacjentów. Dodatkowo zmniejszona zdolność do hamowania reakcji wraz z obniżonym progiem tolerancji frustracji sprzyjają podejmowaniu impulsywnych prób samobójczych. Szacuje się, że u 10-40% pacjentów z ADHD w ciągu ich życia zostanie rozpoznany epizod depresji.

Kolejnym powikłaniem ADHD jest nadużywanie substancji psychoaktywnych. Obok zaburzeń opozycyjno-buntowniczych i zaburzeń zachowania jest to istotny czynnik niedostosowania społecznego tych pacjentów, które przy braku interwencji może doprowadzić do konfliktów z prawem i skutkować koniecznością umieszczenia ich w zakładzie odwykowym, wychowawczym bądź poprawczym.

Do innych powikłań ADHD należą częstsze urazy i zgony w ich następstwach, otyłość oraz jej powikłania.

Częstymi zaburzeniami współwystępującymi z ADHD są inne zaburzenia neurorozwojowe: całościowe zaburzenia rozwoju, SZRUS, zaburzenia koordynacji ruchowej i tikowe.

Wyżej wymienione jednostki dodatkowo negatywnie wpływają na rokowanie u pacjentów z ADHD, na długość i jakość ich życia oraz ryzyko zgonu. Sam zespół koreluje z obniżonym statusem socjoekonomicznym w życiu dorosłym, a powikłania nieleczonego zaburzenia wiążą się ze zwiększonymi kosztami społecznymi i finansowymi, m.in. utraty pracy, konfliktów z prawem i resocjalizacji, leczenia uzależnień, urazów, zwolnień lekarskich czy hospitalizacji.

O czym każdy pediatra powinien pamiętać

Ze względu na rozpowszechnienie ADHD (nawet co 10 dziecko może być dotknięte tym zaburzeniem) każdy pediatra powinien być uważny na zgłaszane przez rodziców skargi, jak również na zachowanie dziecka w gabinecie.

• Wczesna diagnostyka i wdrożenie oddziaływań terapeutycznych oraz farmakologicznych są kluczowe w prewencji powikłań zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (w tym konfliktów z prawem i ryzyka wcześniejszego zgonu). Poprawiają rokowanie pacjentów, ich osiągnięcia naukowe i pozwalają na uzyskanie wyższego statusu socjoekonomicznego.
• Pacjenci z ADHD częściej niż ich rówieśnicy będą zgłaszali się z powodu różnych urazów: głowy, przerwania ciągłości naskórka, złamania, zwichnięcia.
• Pacjenci z ADHD częściej niż ich rówieśnicy będą zgłaszali się z powikłaniami somatycznymi, tj. z otyłością i jej konsekwencjami: cukrzycą, nadciśnieniem, dolegliwościami gastrycznymi (takimi jak: bóle brzucha, zaparcia, refluks żołądkowo-przełykowy).
• Zespół nadpobudliwości psychoruchowej może być skutecznie leczony. Najlepsze efekty uzyskuje się poprzez połączenie metod pozafarmakologicznych i farmakologicznych.
• Środki psychostymulujące nie są substancjami uzależniającymi, przyjmowane doustnie nie powodują efektu stymulującego i mogą być bezpiecznie stosowane. W przypadku pacjentów uzależnionych zaleca się ostrożność w ich podawaniu (ryzyko podaży inną drogą), choć jednocześnie środki te odgrywają istotną rolę w prewencji rozwoju uzależnienia w tej grupie pacjentów.