Szczoteczki do zębów

Szczoteczki do pielęgnacji jamy ustnej małych dzieci powinny być wykonane z tworzywa sztucznego, mieć małą, zaokrągloną główkę, posiadać szeroki trzonek (rękojeść) dla wygodnego jej utrzymania w ręku przez rodzica, a potem przez dziecko, ewentualnie być wyposażone w specjalną tarczkę (ogranicznik), która chroni przed zbyt głębokim jej włożeniem do ust dziecka. Szczoteczki do higieny ustnej małych dzieci mogą być manualne lub elektryczne. Na rynku dostępne są soniczne szczoteczki elektryczne dla najmłodszych. Posiadają miękkie włosie i dzięki delikatnym drganiom dokładnie oczyszczają powierzchnie zębów i dziąseł. Są wyposażone w timer, który co 30 s sygnalizuje konieczność przejścia do następnej ćwiartki łuku zębowego^6,7.

Zarówno szczoteczki zasilane elektrycznie, jak i manualne są skuteczne w usuwaniu płytki nazębnej, choć elektryczne przewyższają zwykłe szczoteczki pod względem nie tylko krótkoterminowej, lecz także długoterminowej kontroli płytki nazębnej.

Szczoteczki elektryczne wymagają odmiennej techniki szczotkowania – ich główki, które wykonują ruchy obrotowe i oscylacyjno-pulsujące, usuwają płytkę nazębną, z którą są w kontakcie, dlatego każdą powierzchnię zęba należy oczyścić oddzielnie, nie pomijając żadnego zęba. Szczoteczka nie powinna posiadać twardego włosia.

Szczoteczki do zębów należy wymieniać regularnie co 2-3 miesiące lub gdy tylko włosie ulegnie wygięciu bądź spłaszczeniu w wyniku użytkowania. Po użyciu szczoteczki należy ją dokładnie wypłukać pod bieżącą wodą i ustawić w kubku częścią pracującą do góry, żeby wyschła, tak aby nie miała kontaktu z innymi szczoteczkami do zębów. Nie należy przechowywać szczoteczek w szczelnym opakowaniu, gdyż wilgotne środowisko sprzyja namnażaniu się bakterii. Mikroorganizmy mogą osadzać się pomiędzy włosami lub u ich podstawy, dlatego należy wymieniać szczoteczki po przebytej chorobie infekcyjnej (np. górnych dróg oddechowych). Do dokładniejszego czyszczenia przestrzeni między zębami stosowane są nici dentystyczne, taśmy lub szczoteczki międzyzębowe.

Pasta do zębów

Stosowanie pasty do zębów zawierającej związki fluoru, łącznie z fluorkowaniem wody czy też niezależnie od tego, uznano za jedno z największych osiągnięć zdrowia publicznego na świecie. FDI World Dental Federation (FDI – Fédération Dentaire Internationale) wzywa wszystkie kraje do zapewnienia powszechnego dostępu do pasty do zębów z fluorem w celu zwalczania próchnicy zębów oraz poprawy zdrowia jamy ustnej i ogólnego stanu zdrowia. Ilość nakładanej pasty i jej rodzaj ze względu na stężenie fluoru powinny być dostosowane do wieku dziecka. Dzieci należy stopniowo uświadamiać, że pasty do zębów nie należy połykać, ale ją wypluwać. Nie trzeba małych dzieci uczyć płukania jamy ustnej po zabiegu szczotkowania zębów, gdyż dziecko najczęściej nie rozumie tej czynności i zwykle połknie wodę razem z pastą. Systematyczne połykanie pasty z fluorem (a taka jest tylko zalecana) w wieku mniej więcej 2 lat może spowodować powstanie plam na przednich zębach stałych.

Zalecenia dotyczące stosowania past do zębów u dzieci rekomendowane przez towarzystwa naukowe i liczne organizacje światowe są zróżnicowane. Według American Academy of Pediatric Dentistry (AAPD) dla dzieci do 3 roku życia zalecana jest śladowa ilość pasty lub nie większa niż ziarno ryżu, a u dzieci w wieku 3-6 lat należy użyć pasty wielkości ziarna grochu⁸. W Stanach Zjednoczonych stężenie fluoru w pastach do zębów dostępnych bez recepty waha się w zakresie 1000-1100 ppm F⁸.

Według European Academy of Paediatric Dentistry (EAPD) pastę do zębów o stężeniu fluoru niższym niż 1000 ppm można rozważyć u małych dzieci regularnie narażonych na inne źródła fluoru. Jednak dowody na skuteczność takich past w zapobieganiu próchnicy są bardzo ograniczone. Od pojawienia się pierwszego zęba do ukończenia 2 lat zaleca się stosowanie 2 razy dziennie pasty do zębów zawierającej 1100 ppm F w ilości ziarna ryżu; u dzieci w wieku 2-6 lat – pasty 1000 ppm F wielkości ziarna grochu; u starszych dzieci (>6 lat) – pasty 1450 ppm F w ilości pełnej długości szczoteczki. W przypadku dzieci w wieku 2-6 lat można rozważyć używanie past o zawartości >1000 ppm F na podstawie indywidualnej oceny ryzyka próchnicy⁹.

Według World Health Organization (WHO):

• Pasty z zawartością 500 ppm F są nieefektywne; na każde zwiększenie o 500 ppm zawartości fluoru w paście zawierającej 1000 ppm F następuje wzrost redukcji próchnicy o 6%.
• Niedrogie i skuteczne pasty do zębów z fluorem powinny być dostępne dla wszystkich dzieci.
• Decydenci i lekarze stomatolodzy powinni popierać oraz promować przepisy sprzyjające dostępności i jakości pasty do zębów z fluorem.
• Strategie powinny obejmować oznaczenie pasty do zębów jako produktu zdrowotnego, a nie kosmetycznego.
• Codzienne szczotkowanie zębów pastą z fluorem od wyrzynania się pierwszego zęba należy uznać za najlepszą praktykę kliniczną w dzisiejszych czasach.
• U dzieci >6 roku życia należy stosować pastę do zębów zawierającą fluor (1000-1500 ppm F)¹⁰.

Pozostawienie dziecka bez opieki stwarza ryzyko nałożenia zbyt dużej ilości pasty do zębów i jej połknięcia oraz nieefektywnego usuwania płytki nazębnej (biofilmu) z powodu niewystarczająco wykształconych zdolności manualnych. U dzieci poniżej 6 roku życia szczotkowanie zębów pastą zawierającą fluorki jest jedyną formą fluorkowej profilaktyki domowej. Dla zwiększenia przeciwpróchnicowego działania fluoru zawartego w paście po oczyszczeniu zębów zaleca się wypluwanie nadmiaru pasty zamiast płukania jamy ustnej wodą. Wskazana jest prezentacja opiekunom dzieci odpowiedniej ilości pasty do zębów nakładanej na szczoteczkę⁵.

Redukcję próchnicy dla past zawierających 1000-1250 ppm F oceniono w zakresie 19-27%. Uważa się, że pasty do zębów o niższych stężeniach fluoru (<1000 ppm F) mogą wykazywać pewne korzystne działanie i być brane pod uwagę tylko u dzieci narażonych na małe ryzyko rozwoju próchnicy, gdy występuje ryzyko fluorozy¹¹. Istnieją jednak opinie, że wskazywanie przez producentów past zawierających 500 ppm F dzieci w wieku poniżej 6 lat jako ich użytkowników może powodować dezorientację u konsumentów.

Tabela 1. Zalecenia FDI dotyczące stosowania past do zębów z fluorem w zależności od ryzyka wystąpienia próchnicy^5,12

Rycina 1. Zalecana ilość pasty dla dzieci <3 roku życia (ziarno ryżu)

Rycina 2. Zalecana ilość pasty dla dzieci w wieku 3-6 lat (ziarno grochu)

Aktualne rekomendacje FDI, a także polskich ekspertów dotyczące stosowania past do zębów z fluorem na terenach z zawartością ≤1 mg F w wodzie pitnej przedstawiono w tabeli 1^5,12. Zalecane dla dzieci ilości pasty do zębów przedstawiono na rycinach 1 i 2¹³.

Techniki szczotkowania zębów mlecznych

Techniki szczotkowania zębów dzieci różnią się w zależności od rodzaju wykonywanych ruchów oraz kąta ustawienia włosia szczoteczki do powierzchni zębów i dziąseł. Szczoteczką manualną w pierwszych 2 latach życia (do wyrznięcia się pierwszych zębów trzonowych) zęby powinny być oczyszczane ruchami okrężnymi. W miarę wyrzynania się zębów trzonowych powierzchnie żujące należy oczyszczać poprzez szorowanie, powierzchnie policzkowe i wargowe – wykonywanie ruchów okrężnych, a powierzchnie językowe/podniebienne – ruchów wymiatających.