dr n. med. Agnieszka Krauze

Astma jest najczęstszą przewlekłą chorobą wieku dziecięcego. Schorzenie to u ponad połowy pacjentów zaczyna się właśnie w okresie wczesnego dzieciństwa. Do tej pory nie znaleziono ani skutecznych metod prewencji astmy, ani sposobów długofalowej modyfikacji jej przebiegu. Istotne jest jednak jej wczesne rozpoznanie i włączenie odpowiedniego leczenia. Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej będący specjalistą medycyny rodzinnej lub pediatrii może rozpoznać astmę wczesnodziecięcą i prowadzić jej terapię.

Definicja astmy

Astma jest niejednorodnym schorzeniem, charakteryzującym się przewlekłym stanem zapalnym dróg oddechowych z obecnością takich objawów, jak: świsty, kaszel, uczucie ucisku w klatce piersiowej. Objawy zmieniają się w czasie i pod względem intensywności, towarzyszy im utrudniony przepływ powietrza w fazie wydechowej. Symptomy te są często wywoływane przez takie czynniki, jak: wysiłek, alergeny/czynniki drażniące, zmiany pogodowe, infekcje wirusowe układu oddechowego.

Objawy i utrudniony przepływ powietrza mogą ustępować samoistnie lub w odpowiedzi na stosowane leczenie, mogą też być nieobecne przez tygodnie lub miesiące. Jednocześnie istnieje ryzyko nagłego zaostrzenia astmy, zagrażające nawet życiu. Stanowi to znaczne obciążenie dla chorych, ich rodzin i systemu opieki zdrowotnej.

Fenotypy astmy

Astma jest chorobą heterogenną. Wyróżniamy kilka jej fenotypów:

• astma alergiczna – najczęstszy, najłatwiejszy do rozpoznania fenotyp, często zaczyna się we wczesnym dzieciństwie, jest związany z osobniczym/rodzinnym wywiadem chorób alergicznych, takich jak: atopowe zapalenie skóry, alergia pokarmowa, alergiczny nieżyt nosa. W badaniu indukowanej plwociny przed leczeniem stwierdza się cechy zapalenia eozynofilowego. Ta grupa chorych zwykle dobrze reaguje na wziewne glikokortykosteroidy (GKS)
• astma niealergiczna – u części chorych astma nie jest związana z alergią. Profil komórkowy zapalenia może być neutrofilowy, eozynofilowy lub zawierać niewielką ilość komórek zapalnych. Chorzy wykazują słabszą odpowiedź na leczenie GKS niż pacjenci z astmą alergiczną
• wariant kaszlowy astmy – u niektórych dzieci i dorosłych kaszel jest jedynym objawem astmy, a zmienność przepływu powietrza w drogach oddechowych można wykazać jedynie za pomocą testów prowokacji oskrzelowej. U niektórych pacjentów obserwuje się świszczący oddech oraz reakcję na stosowany bronchodylatator. Leczenie wziewnymi GKS jest skuteczne w tej grupie dzieci
• astma z trwałym upośledzeniem przepływu powietrza – ten fenotyp dotyczy pacjentów z długim przebiegiem choroby, u których prawdopodobnie doszło do remodelingu oskrzeli
• astma z otyłością – niektórzy otyli pacjenci z astmą mają nasilone objawy oddechowe z wyraźnym zapaleniem dróg oddechowych. Z powodu coraz częściej występującej wśród dzieci choroby otyłościowej pacjenci pediatryczni z tym schorzeniem stanowią coraz liczniejszą grupę chorych na astmę.

Kliniczna diagnostyka astmy

U wielu dzieci ≤5 roku życia podczas infekcji wirusowych górnych dróg oddechowych występują objawy świszczącego oddechu, a zakażenia wirusowe w tej grupie wiekowej są częste – zdarzają się 6-8 razy w roku. Rozpoznanie astmy może być trudne, zwłaszcza u dzieci do 2 roku życia ze skłonnością do zakażeń syncytialnym wirusem oddechowym (RSV – respiratory syncytial virus) i rynowirusem, kiedy np. zapalenie oskrzelików może przebiegać ze świstami, a nie z trzeszczeniami. Nie każdy epizod obturacji oskrzeli oznacza astmę.

Tabela 1. Cechy sugerujące rozpoznanie astmy u dzieci ≤5 roku życia

Najczęstsze objawy kliniczne astmy zebrano w tabeli 1.

Rycina 1. Prawdopodobieństwo rozpoznania astmy u dzieci ≤5 roku życia

Tabela 2. Pytania, które można zadać, aby ułatwić postawienie diagnozy astmy

Określenie prawdopodobieństwa rozpoznania astmy na podstawie występowania objawów w trakcie infekcji oraz pomiędzy nimi może być pomocne przy decydowaniu o włączeniu leczenia (ryc. 1). Ważne jest podejmowanie decyzji z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb każdego dziecka, aby uniknąć zarówno nadmiernej terapii, jak i niedoleczenia (tab. 2).