Wypalenie i zaburzenia depresyjne różnicuje zakres prawidłowego funkcjonowania. Depresja przenika wszystkie sfery życia, natomiast wypalenie jest ograniczone do kontekstu zawodowego, w zasadzie pozostawiając funkcjonowanie w pozostałych obszarach życia na niezmienionym poziomie.

Objawy zespołu przewlekłego zmęczenia mogą być podobne jak w przypadku wypalenia, jednakże w obrazie klinicznym dominują dolegliwości fizyczne, a psychiczne im towarzyszą. Podobnie jak w poprzednio wspomnianych stanach, podobieństwo do wypalenia odnosi się głównie do emocjonalnego wyczerpania, pozostałe dwa wymiary w zespole przewlekłego zmęczenia nie występują.

Zmęczenie współczuciem różni się od wypalenia nagłym początkiem i ostrym przebiegiem, dotyka osoby pracujące z pacjentami, którzy doświadczyli bardzo traumatycznych przeżyć.

W różnicowaniu z zaburzeniami somatycznymi odwołujemy się do wywiadu, z zaburzeniami adaptacyjnymi – do czynnika czasu.

Przeciwstawnym terminem, mającym dłuższą historię niż wypalenie, jest satysfakcja zawodowa. Nie wiadomo, czy wypalenie jest przyczyną braku satysfakcji zawodowej, czy też obniżenie satysfakcji z pracy przyczynia się do wystąpienia wypalenia. Możliwe, że zarówno wypalenie, jak i obniżenie satysfakcji zawodowej są wywoływane przez wspólny czynnik, np. złe warunki pracy. Obecny stan badań nie pozwala na jednoznaczne rozstrzygnięcie tej kwestii.

Wypalenie zawodowe, a zwłaszcza wymiar dotyczący osobistego zaangażowania, poczucia dokonań zawodowych, należy odróżnić od pierwotnego braku zaangażowania zawodowego, gdyż oba stany mogą być podobne w zewnętrznych przejawach. Wiedza o wypaleniu może w niektórych zawodach stanowić swoiście nadbudowaną poznawczą konstrukcję obronną dla pierwotnego braku zaangażowania w zawodzie.

Zapobieganie i zwalczanie zespołu wypalenia

Zapobieganie wypaleniu to możliwość skorzystania z doradztwa zawodowego, coachingu, warsztatów i szkoleń. Jego zwalczanie odbywa się poprzez okiełznanie stresu zawodowego na poziomie indywidualnym, indywidualno-organizacyjnym i organizacyjnym.

Na poziomie indywidualnym zapobiega się negatywnym psychologicznym skutkom stresu poprzez odwołanie się do indywidualnych reakcji na czynniki stresujące. Konieczne są strategie służące samopoznaniu pracownika, jak np.: samoocena metryczna przy użyciu kwestionariusza do badań wypalenia lub uczenie się kontroli stresu poprzez udział w warsztatach tematycznych.

Kolejnym sposobem są strategie służące redukowaniu negatywnych skutków stresu, przeformułowujące nieracjonalne przekonania dotyczące wykonywanego zawodu lub relaksacja, która ma za zadanie wyeliminowanie fizjologicznych, niepożądanych reakcji na stres.

W interwencjach odbywających się na poziomie indywidualno-organizacyjnym wiodącą rolę odgrywają działania zwiększające odporność pracownika na stresory w miejscu pracy poprzez samopoznanie, debriefing, dostępność interwencji kryzysowej i psychoterapii oraz uzyskanie emocjonalnego i instrumentalnego wsparcia.

Interwencje dotyczące organizacji koncentrują się na oszacowywaniu zagrożenia stresem w danej instytucji poprzez anonimowe, regularnie prowadzone badania; szkolenia poprawiające wzajemną komunikację oraz uczące umiejętnego rozwiązywania konfliktów; wprowadzenie wolnych od pracy dni jako „dni zdrowia psychicznego”, urlopów typu sabbatical. Idealnym rozwiązaniem jest zorganizowanie na terenie instytucji sekcji psychologicznej interwencji kryzysowej.

Istotnym elementem w profilaktyce zespołu wypalenia jest właściwa organizacja pracy: optymalna liczba zadań i personelu, odpowiednie wyposażenie oraz kultura organizacyjna instytucji: odpowiedni system motywacyjny, właściwe zarządzanie, prawidłowa komunikacja.

Poza profesjonalnymi oddziaływaniami istnieją trzy obszary samopomocy:

• higiena psychiczna,
• radzenie sobie,
• oparcie społeczne.

Higiena psychiczna oparta jest na działaniach, które człowiek wybiera intuicyjnie – można poszerzać zainteresowania, uprawiać sport, sprawiać sobie drobne przyjemności w rodzaju ulubionych zakupów lub spotkań towarzyskich.

Przez radzenie sobie rozumie się zindywidualizowane strategie stosowane przez osoby doświadczające stresu, jak np. znalezienie pozytywnych stron trudnej sytuacji, zwrócenie aktywności w innym kierunku.

Oparcie społeczne jest formą pomocy udzielanej przez rodzinę, przyjaciół, sąsiadów lub współpracowników.

Osoby zagrożone stresem zawodowym i zespołem wypalenia

Początkowo Maslach i wsp.[6] uważali, że wypalenie pojawia się u przedstawicieli specyficznych zawodów polegających na świadczeniu usług społecznych i wymagających bliskiej, bezpośredniej pracy z ludźmi, osobistego zaangażowania w kontakty interpersonalne, często związanych z profesjonalnym pomaganiem innym. Zawody, w których umiejętności społeczne są podstawowym narzędziem pracy, to: lekarz, pielęgniarka, psycholog, ratownik medyczny, policjant, strażak, pracownik socjalny, nauczyciel, wychowawca, ksiądz, adwokat. Przemiany społeczne i realizowane nowe zadania zwróciły uwagę na zagrożenie stresem zawodowym i zespołem wypalenia pracowników koncernów, banków, jak również w szerszym rozumieniu członków rodziny, którzy opiekują się przewlekle chorymi. W tym miejscu warto przytoczyć wyniki badań zespołu prof. Mariusza Jędrzejki z Wyższej Szkoły Pedagogiki Resocjalizacyjnej w Warszawie. Przeprowadzono ankietę wśród blisko 440 pracowników 21 korporacji i 13 banków z różnych miast, w wieku od 24 do 41 lat, na temat stresu zawodowego i sposobów radzenia sobie z nim.[7] Wynika z niej, że blisko 20 proc. badanych pracuje dłużej niż 12 godzin dziennie, a 33 proc. dłużej niż 10 godzin. Aby wytrzymać codzienne tempo pracy, pracownicy sięgają po napoje energetyzujące, izotoniczne oraz ich mieszanki, biorą przy tym tabletki wzmacniające pamięć i koncentrację, blisko 50 proc. badanych pije alkohol kilka razy w tygodniu, a aż 18 proc. sięga po kieliszek codziennie, parę razy w miesiącu biorą amfetaminę. Skutkiem stresu zawodowego, w mechanizmie radzenia sobie z nim pojawiło się też nowe zjawisko – niekontrolowane zachowania seksualne.