Tabela 2. Działanie psychoaktywne substancji występujących w preparatach dostępnych bez recepty.[8]

Istotną część obserwowanych w praktyce klinicznej zatruć substancjami psychoaktywnymi stanowią stany związane ze stosowaniem dostępnych bez recepty leków niezgodnie z ich przeznaczeniem. Dotyczy to głównie preparatów złożonych stosowanych w objawowym leczeniu przeziębienia, zawierających kodeinę, pseudoefedrynę lub dekstrometorfan. Kodeina jest agonistą receptorów opioidowych i podobnie jak inne substancje z tej grupy wykazuje działanie euforyzujące, pseudoefedryna działa stymulująco na ośrodkowy układ nerwowy, a dekstrometorfan wywołuje zaburzenia świadomości i halucynacje poprzez mechanizm dysocjacyjny, podobnie jak np. ketamina. W celu uzyskania efektu odurzającego bywa stosowana także benzydamina, niesteroidowy lek przeciwzapalny będący składnikiem dostępnego na rynku płynu do irygacji, mający działanie halucynogenne i euforyzujące.[8] Charakterystykę substancji psychoaktywnych dostępnych w lekach sprzedawanych bez recepty przedstawia tab. 2.

Objawy zatrucia dopalaczami

Objawy psychopatologiczne

Objawy zatrucia nowymi substancjami psychoaktywnymi o działaniu psychostymulującym nie odbiegają znacząco od efektów intoksykacji narkotykami, takimi jak kokaina, amfetamina lub ecstasy.[1] Obejmują one: subiektywne poczucie zwiększonej energii, wzrostu koncentracji uwagi i zwiększonej empatii, wielomówność, euforię lub drażliwość, niepokój, agresję, lęk, napady paniki, wrażenie zwiększonej intensywności bodźców zmysłowych, bezsenność, zmniejszenie łaknienia i pobudzenie seksualne.[1,2,7,9] Psychoza występująca w związku z odurzeniem manifestuje się podejrzliwym nastawieniem do otoczenia, urojeniami zazwyczaj o charakterze prześladowczym bądź wielkościowym oraz omamami, przeważnie wzrokowymi.[1] Przebywanie osoby odurzonej w obfitym w bodźce zmysłowe, tłocznym, stresogennym otoczeniu powoduje wystąpienie zaburzeń psychotycznych.[9] Po kilku, kilkunastu godzinach od zażycia substancji występują objawy określane przez użytkowników jako tzw. zjazd, obejmujące lęk, drażliwość, pobudzenie, depersonalizację, uczucie wyczerpania i poczucie potrzeby przyjęcia kolejnej dawki substancji psychoaktywnej.[2,7]

Zatrucie kanabinoidami manifestuje się zaburzeniami orientacji, pamięci, koncentracji uwagi i myślenia (gonitwa myśli, obecność przekonań urojeniowych o treści prześladowczej), zmianami nastroju, pobudzeniem, lękiem, zniekształceniem poczucia czasu i przestrzeni, depersonalizacją i derealizacją, zaburzeniami snu, niekontrolowanymi wybuchami śmiechu, zaburzeniami mowy.[1,2,7-9] Mogą wystąpić ilościowe zaburzenia świadomości ze śpiączką włącznie.[9] Psychozy występują zazwyczaj u osób z wywiadem wcześniej stwierdzanych bądź występujących w rodzinie zaburzeń psychotycznych i mogą nie ustępować przez kilka tygodni, a nawet kilka miesięcy po zatruciu.[1,8]

Dopalacze o działaniu głównie halucynogennym powodują omamy wzrokowe i słuchowe połączone z wrażeniem depersonalizacji oraz urojenia prześladowcze. Objawom psychotycznym mogą towarzyszyć zaburzenia świadomości (splątanie, majaczenie), drażliwość, pobudzenie psychomotoryczne. Pacjent, szczególnie w sytuacji gdy doznania psychotyczne są dla niego nieprzyjemne, przerażające (bad trip), może być agresywny w stosunku do otoczenia, dokonywać samouszkodzeń, podejmować zachowania samobójcze.[1,7,8]

Agoniści receptorów GABA wywołują sedację, poczucie euforii, łatwość nawiązywania interakcji społecznych, zwiększenie libido, rozhamowanie seksualne, niepamięć wsteczną. Większe dawki powodują zaburzenia świadomości ze śpiączką włącznie.[9]

Objawy somatyczne

Syntetyczne kanabinoidy powodują: przekrwienie spojówek, rozszerzenie źrenic, suchość w ustach, ból głowy, nadmierne pocenie, hipertermię, zaburzenia oddychania, duszności, tachykardię, rzadziej bradykardię, zaburzenia rytmu serca, nudności, wymioty, bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, drżenia i dystonie mięśniowe, zaburzenia koordynacji ruchowej.[1,2,9] Kurczowe bóle brzucha występujące po zażyciu syntetycznych kanabinoidów mogą świadczyć o zanieczyszczeniu narkotyku ołowiem.[3]

Objawy zatrucia środkami sympatykomimetycznymi obejmują wzmożoną potliwość, hipertermię, tachykardię, podwyższone wartości ciśnienia tętniczego, zaburzenia rytmu serca, skurcz naczyń obwodowych, duszność, rozszerzenie źrenic, szumy uszne, parkinsonizm, zwiększenie napięcia mięśniowego, wygórowanie odruchów, drgawki, przeczulicę, szczękościsk, bruksizm, nudności, wymioty, spadek łaknienia, bóle brzucha, zatrzymanie moczu.[1,7-9] Użytkownicy syntetycznych katynonów obserwowali u siebie również zasinienie i ochłodzenie skóry palców rąk i stóp, zaburzenia widzenia, chemiczną woń potu oraz wrażenie obecności pasożytów na skórze.[9]

Zatruciom dopalaczami o przeważającym działaniu halucynogennym towarzyszy zazwyczaj tachykardia, wzrost ciśnienia tętniczego i rozszerzenie źrenic.[1] Może też występować nadmierna potliwość, wzrost temperatury ciała, nudności, wymioty, biegunki, wzmożenie odruchów i napięcia mięśni. 25x-NBOMe mogą powodować tunelowe zwężenie pola widzenia, a dysocjanty – oczopląs obrotowy.[8]

Substancje wpływające na przekaźnictwo serotoninowe, m.in. ecstasy, metamfetamina, katynony czy fenyloetyloaminy, mogą powodować wystąpienie zespołu serotoninowego objawiającego się:

• wzmożoną aktywnością autonomiczną: tachykardia, gorączka, rozszerzenie źrenic, potliwość, biegunka,
• zaburzeniami nerwowo-mięśniowymi: wygórowanie odruchów, klonus, zwiększenie napięcia mięśniowego, drżenie, akatyzja,
• zaburzeniami psychicznymi: pobudzenie psychoruchowe, majaczenie.[9]

Niektóre z obserwowanych objawów mogą mieć związek z drogą wprowadzania substancji psychoaktywnej do organizmu. Donosowe przyjmowanie substancji może skutkować wystąpieniem krwawień z nosa, dolegliwości bólowych w obrębie jamy nosowej i gardła oraz perforacją przegrody nosowej.[1] U użytkowników dopalaczy w postaciach do palenia stwierdza się z kolei zaczerwienienie i przekrwienie spojówek oraz chemiczną woń oddechu, ciała i odzieży.[1]

Diagnostyka

Mimo że wiele nowych substancji psychoaktywnych nie jest wykrywalnych za pomocą używanych w praktyce testów laboratoryjnych, w każdym przypadku podejrzenia zatrucia tymi środkami należy wykonać badanie toksykologiczne krwi lub moczu w celu stwierdzenia ewentualnej kointoksykacji.[1] Niektóre składniki dopalaczy mogą też dawać pozytywne reakcje krzyżowe w testach na obecność np. amfetaminy czy marihuany.

Oprócz badania toksykologicznego niezbędne jest wykonanie panelu badań laboratoryjnych, ponieważ zatrucie substancjami psychoaktywnymi może skutkować również powikłaniami somatycznymi. Należy też pamiętać, że objawy zaburzeń świadomości, np. majaczenia, mogą występować nie tylko w przebiegu ostrych psychoz czy odurzenia substancjami psychoaktywnymi, lecz także wynikać z nierównowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej, zaburzeń metabolicznych (niewydolność wątroby lub nerek), dekompensacji krążeniowej (zaburzenia rytmu serca, znaczny wzrost ciśnienia tętniczego, niedokrwienie mięśnia sercowego) lub infekcji.

Panel badań laboratoryjnych do wykonania u pacjenta z podejrzeniem zatrucia dopalaczami powinien obejmować:

• morfologię krwi obwodowej,
• stężenie glukozy,
• stężenia elektrolitów: sodu, potasu, wapnia i chlorków,
• badania równowagi kwasowo-zasadowej,
• stężenia białka i albumin,
• parametry nerkowe: mocznik i kreatyninę,
• parametry wątrobowe: aminotransferazy, fosfatazę alkaliczną i bilirubinę.