• stały ból podbrzusza

• bezwiedne „wykapywanie” moczu z zewnętrznego ujścia cewki moczowej (nietrzymanie moczu z przepełnienia pęcherza moczowego)

• częste oddawanie moczu w niewielkich ilościach

• brak mikcji

• wypływ krwi z ujścia cewki moczowej (uraz).

Diagnostyka pacjenta

Dokładne zebranie wywiadu umożliwi ukierunkowanie poszukiwania przyczyny OZM. Rozmowa z chorym i jego rodziną pozwoli ocenić, czy zabieg wprowadzenia cewnika do pęcherza moczowego był już wykonywany, a jeśli tak, to czy został przeprowadzony bez powikłań. Należy również zapytać pacjenta o przebyte choroby, zabiegi operacyjne, dotychczasowe leczenie (radioterapię, brachyterapię).

W badaniu fizykalnym wyczuwa się gładki opór w podbrzuszu. U osób z niskim indeksem masy ciała (BMI – body mass index) wypełniony pęcherz widoczny jest po ułożeniu chorego na kozetce w pokoju badań (ryc. 4).

Rycina 4. Ostre zatrzymanie moczu; wypełniony pęcherz moczowy

Gdy przyczyną OZM są zmiany patologiczne gruczołu krokowego, w badaniu przez odbytnicę wyczuwamy: powiększenie narządu, jego twardą konsystencję – stwardnienie, co sugeruje nowotwór, albo miękkie rozpulchnione płaty narządu (ucisk palcem wywołuje znaczną bolesność), które mogą oznaczać ostry stan zapalny. Pojawienie się krwi i skrzepów w ujściu zewnętrznym cewki moczowej może być związane z nowotworem lub urazem dolnych dróg moczowych. W trakcie masywnego krwiomoczu skrzepy są przyczyną tamponady pęcherza moczowego.

Najbezpieczniejszym, a zarazem najprostszym badaniem pozwalającym stwierdzić wypełniony pęcherz moczowy jest badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej (USG). Gdy z powodu wysokiego BMI, licznych blizn pooperacyjnych, przepuklin powłok badanie fizykalne nie jest miarodajne, wypełniony moczem pęcherz w badaniu USG jest łatwy do lokalizacji. Możemy również ocenić ilość zalegającego moczu. Badanie ultrasonograficzne pozwala różnicować OZM z bezmoczem.

Cewnikowanie pęcherza moczowego

Najczęstszym wskazaniem do wprowadzenia cewnika do pęcherza moczowego są: zatrzymanie moczu, brak możliwości samoobsługi, demencja starcza, nietrzymanie moczu, ciężki stan chorego (udary, urazy wielonarządowe, niewydolność krążenia, rozsiana choroba nowotworowa).

W trakcie wprowadzania cewnika do pęcherza moczowego przez cewkę należy przestrzegać wielu zasad. Zabieg ten powinien być wykonany zgodnie z postępowaniem zapisanym w wytycznych (zaleceniach), które zostały stworzone przez specjalistów pracujących w danej jednostce medycznej. Każdy lekarz powinien znać dokładnie czynności oraz sposób ich wykonywania opisany w tych zaleceniach.

W czasie wprowadzania cewnika do pęcherza moczowego przez cewkę należy pamiętać o przestrzeganiu zasad aseptyki (dokładne umycie i dezynfekcja rąk, prawidłowe umycie ujścia zewnętrznego cewki moczowej, stosowanie jałowych rękawiczek i narzędzi). Zaraz po wprowadzeniu do pęcherza cewnika jego dystalną końcówkę łączymy z workiem do zbierania moczu. Cewnik zawsze powinien być połączony ze zbiornikiem na mocz (rzadsze infekcje dróg moczowych). Mocz z cewnika do badania mikrobiologicznego pobiera się jedynie zaraz po jego wymianie lub założeniu.

Krótki okres utrzymywania cewnika w pęcherzu zmniejsza ryzyko zakażenia. Profilaktyczne stosowanie antybiotykoterapii nie jest zalecane, z wyjątkiem sytuacji, gdy występują objawy zakażenia oraz w grupie chorych z obniżoną odpornością. Decyzja o częstości wymiany cewnika powinna być podjęta indywidualnie. Do czynników wpływających na decyzję o wymianie cewnika należą:

• rodzaj materiału, z którego jest wykonany (guma, sylikon, materiały pokryte cząsteczkami srebra, heparyny)

• obecność zakażenia dolnych dróg moczowych (zakażenie moczu przyśpiesza wystąpienie objawów utrudnienia jego odpływu z pęcherza – inkrustacja, śluz, białko, złuszczony nabłonek zwężają światło cewnika)

• krwiomocz (skrzepy mogą zatkać albo zwęzić światło cewnika).