Depresja młodzieńcza

Depresja młodzieńcza opisywana jest jako ponadprzeciętny kryzys wieku dorastania⁷. Depresja u adolescentów przebiega nieco inaczej niż u osób dorosłych. Poza podwyższonym poziomem lęku (zwłaszcza przed przyszłością) nastolatek przestaje interesować się tym, co wcześniej sprawiało mu przyjemność, zaczyna izolować się od rówieśników (ale nie wycofuje ze wszystkich znajomości), zaniedbuje obowiązki zarówno szkolne, jak i domowe, jest rozdrażniony, a nawet wrogi wobec otoczenia. Do tego dochodzi negatywizm, poczucie braku zrozumienia, agresja oraz impulsywność zachowania. Dodatkowymi objawami są m.in.: zmiana zachowania (np. zaniedbywanie swojego wyglądu), problemy ze snem, problemy z apetytem, picie alkoholu, używanie narkotyków, samookaleczanie się⁸.

Badania pokazują, że ryzyko myśli i prób samobójczych można zmniejszyć u dzieci i młodzieży dzięki wczesnemu zdiagnozowaniu depresji i innych zaburzeń psychicznych oraz uzależnień od środków psychoaktywnych, a także podjęciu odpowiedniego leczenia farmakologicznego i psychoterapii.

Schemat pytań, które warto zadać dzieciom i młodzieży wykazującym objawy depresyjne, jest następujący:

• Czy powiesz mi, jak się dzisiaj czujesz? A jak czułeś/czułaś się wczoraj – podobnie? Jeśli inaczej, to na czym polegała ta różnica?
• Jak ci się dzisiaj spało? Czy zdarza się, że masz problemy z zasypianiem? Czy czasem budzisz się i nawet nie wiesz dlaczego?
• Czy zdarza się, że nie masz w ogóle apetytu, nie chce ci się jeść?
• Czy kiedykolwiek czułeś/czułaś się gorszy/gorsza od innych osób, np. od swoich koleżanek i kolegów?
• Czy czujesz się czasem nieszczęśliwy/nieszczęśliwa?
• Czy zdarza się, że czujesz się bezradny/bezradna?
• Czy masz poczucie winy? Czujesz, że coś niedobrego, co się dzieje się wokół ciebie, to twoja wina?

Próby samobójcze i samobójstwa wśród dzieci i młodzieży

Samobójstwo rzadko przebiega nagle, pod wpływem impulsu i bez ostrzeżenia. To zwykle proces, więc myśli samobójcze nie pojawiają się z dnia na dzień. Dużą rolę odgrywają tu czynniki ochronne, w tym wspierająca rodzina, szkoła i szersze otoczenie⁵.

Brunon Hołyst opisuje syndrom (zespół) presuicydalny, który ma miejsce wówczas, gdy u danej osoby pojawiają się m.in. fantazje dotyczące popełnienia samobójstwa, wycofanie i zachowania autoagresywne. To pierwszy czynnik, który powinien mocno zaniepokoić rodziców, ponieważ kolejnym jest zapowiedź samobójstwa⁹. Specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego przyznają, że nierzadko w wywiadach lekarskich okazuje się, że pojawiały się różne niepokojące sygnały, wołanie o pomoc, którego nikt odpowiednio nie zidentyfikował.

Badania naukowe i statystyki wskazują, że dziewczynki częściej podejmują próby samobójcze, za to chłopcy są w swych działaniach bardziej skuteczni. Te różnice są mniej wyraźne między dorosłymi kobietami i mężczyznami¹⁰.

Nie trzeba się bać rozmowy o depresji ani o trudnych emocjach, bo nie pogarsza to sytuacji ani nie wywoła nagle tych symptomów. Warto zapraszać i zachęcać pacjentów – dzieci czy młodzież w kryzysie emocjonalnym – do dialogu i powtarzać im: „jesteś dla mnie ważny/ważna”, „martwię się o ciebie,” „zależy mi na tobie”. Są to ważne i bardzo potrzebne słowa.

Schemat pytań o myśli i tendencje samobójcze jest następujący:

• Czy czujesz, że nie jesteś w stanie poradzić sobie z jakimś problemem, że coś cię przerasta i nie ma wyjścia z tej sytuacji?
• Czy przychodzi ci do głowy myśl, że nie chcesz już żyć?
• Czy jest ci tak źle, że chciałbyś/chciałabyś odebrać sobie życie?
• Czy pojawiają się u ciebie myśli, że chcesz zasnąć i już nigdy więcej się nie obudzić?
• Czy zdarzyło ci się w ostatnim czasie dużo myśleć o śmierci?
• Czy wyobrażałeś/wyobrażałaś sobie, że odbierasz sobie życie?
• Jak często, np. w ciągu ostatniego tygodnia, przychodzą ci do głowy takie czarne myśli?
• Czy planowałeś/planowałaś, jak chcesz odebrać sobie życie?
• Czy szukałeś/szukałaś metod samobójstwa?
• Czy zacząłeś/zaczęłaś przygotowywać do tego jakieś środki?
• Czy myślisz o tym, kiedy chciałbyś/chciałabyś to zrobić?
• Jak sądzisz: na ile prawdopodobne jest, że spróbujesz popełnić samobójstwo?
• Jak myślisz: co stałoby się, gdybyś odebrał/odebrała sobie życie? Jak zareagowałyby na to bliskie ci osoby?
• Dlaczego chcesz umrzeć?

Wpływ pandemii COVID-19 na wskaźniki samobójstw wśród dzieci i młodzieży

Wprowadzone w czasie pandemii restrykcje oraz środki dystansu społecznego wpłynęły zasadniczo na każdą dziedzinę życia. Poczucie lęku, zaburzenia depresyjne, zaburzenia snu, zaburzenia apetytu, a także zaburzenia interakcji społecznych stanowią najczęstsze problemy, które pojawiają się bez względu na wiek pacjenta.

Pierwszy przypadek pojawienia się SARS-CoV-2 w Polsce stwierdzono 4 marca 2020 r. Strach przed zakażeniem oraz restrykcje wprowadzone w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się infekcji wywarły negatywny wpływ na życie rodzinne oraz relacje międzyludzkie. Wskaźniki samobójstw u dzieci i młodzieży w ostatnich 2 dekadach były stabilne, w przeciwieństwie do tendencji spadkowej obserwowanej wśród osób dorosłych.

Dane ze Swiss National Cohort wykazały dla kontrastu wzrost wskaźnika samobójstw wraz z wiekiem: 0/100 000 do 10 r.ż. oraz 14,8/100 000 chłopców i 5,4/100 000 dziewcząt do 18 r.ż.¹¹ Z doniesień naukowych wiadomo, że nastoletnie dziewczęta pozostają w grupie większego ryzyka depresji i lęku związanego z pandemią COVID-19^12,13.

Isumi i wsp. stwierdzili, że pierwsza fala COVID-19 nie wpłynęła znacząco na wskaźniki samobójstw wśród dzieci i młodzieży¹⁴.

Na podstawie danych z wielu krajów, w tym z Polski, na temat samobójstw w czasie rzeczywistym Pirkis i wsp., bazując na przerywanej analizie szeregów czasowych, nie stwierdzili istotnego wzrostu ryzyka samobójstwa podczas pandemii w żadnym kraju¹⁵.

Yoshioka i wsp. zbadali wpływ pandemii na liczbę samobójstw do grudnia 2021 r. w Japonii, uwzględniając płeć i wiek – nie znaleźli statystycznie istotnego związku pandemii ze wskaźnikiem samobójstw wśród mężczyzn i kobiet <20 r.ż.¹⁶

Według danych Komendy Głównej Policji w Polsce w 2021 r. samobójstwo popełniło 5201 osób, w tym 127 to dzieci i nastolatki (2 osoby <13 r.ż.). We wskazanym roku policja odnotowała 1496 podjętych prób samobójczych w grupie osób <18 r.ż.