Mononukleoza zakaźna
Ostra choroba wywołana przez wirusa Epsteina-Barr, która objawia się zapaleniem gardła i migdałków z towarzyszącym uogólnionym powiększeniem węzłów chłonnych i gorączką. Migdałki również są znacznie powiększone, z charakterystycznym szarobiałym nalotem, często występują trudności w połykaniu. Rezerwuarem wirusa jest człowiek, a czas wylęgania wynosi 30-50 dni. Okres zakaźności może utrzymywać się od 4 do 18 miesięcy. Przy podejrzeniu mononukleozy zakaźnej pacjent powinien być odesłany do Poradni Chorób Zakaźnych celem dalszej diagnostyki i ewentualnego leczenia. Brak jest swoistych metod zapobiegania chorobie.[3-5]
Angina paciorkowcowa
Choroba bakteryjna przebiegająca pod postacią zapalenia migdałków podniebiennych, którą powodują bakterie Gram dodatnie Streptococcus pyogenes. Objawem są znacznie powiększone migdałki, z charakterystycznymi ropnymi nalotami. Zmianom w jamie ustnej towarzyszy gorączka oraz bolesne powiększenie okolicznych węzłów chłonnych.
Podstawowe leczenie polega na podaniu antybiotyku, najlepiej z grupy penicylin. Powikłaniem anginy może być ropień okołomigdałkowy, zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok oraz jako powikłania późne: kłębuszkowe zapalenie nerek i gorączka reumatyczna.[9,10]
Odra
Ostra wysypkowa choroba zakaźna okresu dziecięcego, charakteryzująca się dużą zakaźnością. W ostatnim okresie odnotowano wzrost zachorowań w Europie, zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych. Choroba przenosi się drogą kropelkową, a okres inkubacji wynosi od 8 do 13 dni. Osoba z odrą jest zakaźna na pięć dni przed pojawieniem się wysypki oraz pięć dni po ustąpieniu objawów. Fakt ten ma istotne znaczenie w przypadku ustalania wizyty u stomatologa, zwłaszcza po wyleczonej chorobie.
W przebiegu odry obserwuje się również objawy w jamie ustnej – charakterystyczne są tzw. plamki Fiłatowa-Koplika – to białawe wykwity na przekrwionej śluzówce policzków zlokalizowane na wysokości dolnych zębów trzonowych i przedtrzonowych. Plamki te pojawiają się na dwa-trzy dni przed wysypką. Występują w okresie nieżytowym choroby, więc prawdopodobieństwo, że pacjent w tym czasie trafi do gabinetu stomatologa, jest małe.
Bardzo istotne jest zapobieganie chorobie przez szczepienia ochronne, które polega na podaniu dwóch dawek szczepionki w odstępie czterech-sześciu tygodni.[11,12]
Ospa wietrzna
Ostra choroba zakaźna wywołana przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (Varicella-zoster virus, VZV), występuje przede wszystkim w okresie dzieciństwa. Rezerwuarem wirusa jest człowiek, a przenosi się drogą kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt ze zmianami. Półpasiec jest wynikiem reaktywacji utajonego zakażenia u osoby, która chorowała na ospę wietrzną. Chory stanowi zagrożenie dla tych, którzy nie przechodzili ospy wietrznej.
Zakaźność jest bardzo wysoka – prawie 90 proc; znacznie mniejsza w przebiegu półpaśca. Chory na ospę wietrzną zakaża na dwa-trzy dni przed wystąpieniem wysypki oraz do czasu przyschnięcia pęcherzyków w strupki. Okres wylęgania wynosi ok. 11-21 dni. Charakterystyczny obraz kliniczny to grudkowo-pęcherzykowo-krostkowa wysypka na całym ciele. U 10-30 proc. pacjentów w przebiegu ospy wietrznej pojawiają się zmiany na błonach śluzowych policzków, na brzegach języka, dziąsłach i podniebieniu.
Jak postępować z pacjentem zakażonym
Kontakt z pacjentem potencjalnie zakaźnym jest raczej nieunikniony. Oczywiście nie jest wymagane, aby stomatolog podjął się leczenia chorób zakaźnych, a jedynie w przypadku podejrzenia przekierował pacjenta do odpowiedniego specjalisty. Bardzo cenna jest wiedza dotycząca okresu zakaźności przed chorobą i po przechorowaniu, bowiem można oszacować prawdopodobne ryzyko zachorowania u personelu gabinetu czy pacjentów przyjętych w danym dniu oraz przełożyć planowaną wizytę pacjenta, u którego wystąpiła choroba. Dobrym nawykiem jest pouczenie go przed opuszczeniem gabinetu o ewentualnym kontakcie ze stomatologiem w przypadku wystąpienia jakiejkolwiek choroby w krótkim okresie od wizyty.
Biorąc pod uwagę przebieg ospy, prawdopodobieństwo spotkania pacjenta w ostrej fazie choroby na fotelu dentystycznym jest małe. Natomiast możliwe jest to w okresie inkubacji, co ma duże znaczenie dla osób, które nie chorowały na ospę. Do grup ryzyka ciężkiego przebiegu ospy wietrznej ze zwiększonym ryzykiem zgonu należą: osoby dorosłe i młodzież powyżej 12. r.ż., osoby z przewlekłymi chorobami skóry, noworodki, kobiety w II i III trymestrze ciąży, chorzy na nowotwory, chorzy z niedoborami odporności, leczeni immunosupresyjnie lub przewlekle salicylanami.
Zapobieganie chorobie polega na zastosowaniu szczepionki ochronnej, która obejmuje dwie dawki w odstępie sześciu tygodni. U kobiet w ciąży, u noworodków oraz osób z zaburzeniami odporności, które nie chorowały na ospę wietrzną, po styczności z zakażonym można podać swoistą immunoglobulinę do 96 godzin po kontakcie. Zmniejsza to ryzyko zakażenia.[3-5]
Herpangina
Ostra choroba zakaźna wywołana przez enterowirusy. Występuje najczęściej w lecie. Obraz kliniczny początkowo charakteryzuje się zmianami grudkowymi, a następnie pęcherzykami i owrzodzeniami zlokalizowanymi na podniebieniu, migdałkach oraz tylnej ścianie gardła. U małych dzieci charakterystyczna jest wysoka gorączka; dzieci starsze oraz dorośli mają przebieg bezgorączkowy i tacy pacjenci mogą ewentualnie trafić do gabinetu stomatologicznego. Pacjent z podejrzeniem herpanginy powinien mieć odroczoną wizytę do czasu ustąpienia zmian (ok. 6-10 dni od początku choroby).[13,14]
Choroba bostońska
Chorobę wywołują głównie wirusy Coxsackie, charakteryzuje się wysoką zakaźnością. Klasyczny obraz kliniczny to obecność zmian pęcherzykowych na dłoniach, stopach oraz łukach podniebiennych, języku i błonie śluzowej policzków. Na śluzówkach pęcherzyki mogą przekształcać się w drobne owrzodzenia. Choroba ustępuje samoistnie po ok. siedmiu dniach.[13-15]