Leczenie

Najczęściej wykorzystywanymi metodami w leczeniu próchnicy początkowej ograniczonej do szkliwa są remineralizacja oraz infiltracja żywicą metakrylanową.

Remineralizacja

Dzięki remineralizacji możliwe jest zatrzymanie, a nawet odwrócenie procesu chorobowego, o ile nie doszło do całkowitego rozpuszczenia kryształów apatytu i załamania się warstwy powierzchownej. W przypadku wczesnej zmiany próchnicowej szkliwa remineralizacja jest możliwa przy utracie nie więcej niż 80 proc. minerałów.

Odpowiednie warunki sprzyjające remineralizacji to:

• ograniczenie wpływu kwasów oraz czynnika bakteryjnego,
• wzrost pH środowiska jamy ustnej,
• obecność jonów wapnia, fosforanowych i fluorkowych w ślinie i płynie płytki nazębnej, co umożliwia odbudowę częściowo rozpuszczonego apatytu.

U dzieci z uzębieniem mlecznym stwierdzono, że większa skuteczność remineralizacji białych plam próchnicowych następowała po naprzemiennym stosowaniu lakieru fluorkowego i chloroheksydyny w porównaniu z wyłącznym aplikowaniem fluoru.

Cechy wspomagania remineralizacji początkowych zmian próchnicowych wykazuje również ozon stosowany przez mniej więcej sześć do ośmiu tygodni. Małoinwazyjne techniki leczenia plam próchnicowych wykorzystują środki zawierające związki fluoru do użytku domowego (pasty do zębów, płukanki, żele) oraz profesjonalnego (lakiery fluorkowe, żele do aplikacji na łyżkach), które dzięki wyższym stężeniom zapewniają stworzenie rezerwy tego pierwiastka w postaci fluorku wapnia.

Skuteczność fluoru w remineralizacji wczesnych zmian próchnicowych potwierdzają badania kliniczne, np. u pacjentów leczonych aparatami stałymi poprzez codzienne szczotkowanie zębów pastą z fluorem i stosowanie płukanki z fluorkiem sodu o stężeniu 0,05 proc. doszło do obniżenia częstości występowania demineralizacji.

Profesjonalna remineralizacja wczesnych zmian próchnicowych szkliwa może być przeprowadzona z aplikowaniem:

• lakierów lub żeli fluorkowych cztery razy w roku bądź czterokrotnie co tydzień,
• lakieru – trzy razy przez 10 dni.

W badaniach klinicznych stwierdzano zmniejszanie się wielkości i aktywności białych plam, co potwierdziło skuteczność przedstawionych metod remineralizacji. Dla przykładu skuteczność remineralizacji białych plam próchnicowych zębów mlecznych z aplikowaniem 5-proc. lakieru z fluorkiem sodu co trzy miesiące jest oceniana na 81,2-91,3 proc.

Głównym mechanizmem kariostatycznego działania fluoru jest jego poerupcyjne działanie egzogenne. Należy zwrócić uwagę jednak, że w zależności od stężenia zastosowanego miejscowo preparatu w środowisku jamy ustnej zachodzą różne reakcje fluoru ze szkliwem – powstaje fluorohydroksyapatyt lub fluorek wapnia. W przypadku, gdy w preparacie aplikowanym miejscowo na szkliwo stężenie fluoru jest niskie (< 50 ppm) i ma on odczyn kwaśny, powstaje fluorohydroksyapatyt. Z taką sytuacją spotykamy się w przypadku codziennego stosowania pasty z fluorem. Wówczas pomimo nagłego wzrostu ilości fluorków w jamie ustnej po zastosowaniu pasty ich stężenie szybko spada, aby utrzymać się przez kilka godzin na poziomie 0,03-0,1 ppm – czyli takim, który wystarcza do wspomagania remineralizacji. Natomiast gdy stężenie fluoru jest wysokie (> 100 ppm), na powierzchni i w podpowierzchniowej warstwie zmiany próchnicowej szkliwa powstaje fluorek wapnia (Ca₂F), którego wytwarzanie zwiększa się przy niskim pH. Związek ten precypituje w formie granulek na powierzchni zdrowego bądź porowatego szkliwa, w błonce nabytej, a także w miejscach zalegania płytki, stanowiąc rezerwuar fluoru, co pozwala na stopniowe uwalnianie jonów fluorkowych. Ma to miejsce w przypadku stosowania profesjonalnych płynów, lakierów i pianek z fluorem.

Fluorek wapnia jest prawie nierozpuszczalny w ślinie przy obojętnym pH i może pozostawać na powierzchni zęba przez wiele tygodni po miejscowej aplikacji fluoru. Odkładanie się fluorku wapnia w powierzchownych warstwach szkliwa prowadzi do powstania tzw. blizny tkankowej, dzięki czemu dochodzi do zamknięcia mikroporów, które stanowią drogi dyfuzyjne. Głębsze warstwy natomiast pozostają porowate, dlatego aby doszło do ich naprawy, konieczna jest tutaj długoczasowa ekspozycja na fluor, jony wapnia i fosforanowe. Niezbędne jest zatem stałe dostarczanie potrzebnych jonów poprzez właściwe odżywianie i regularne szczotkowanie zębów pastą z zawartością fluoru.

Prawidłowy przebieg mineralizacji możemy stwierdzić wówczas, kiedy następuje zahamowanie progresji choroby, innymi słowy przejścia w stadium ubytku, a także gdy szorstka, matowo-biała powierzchnia plamy próchnicowej zmienia się w twardą, błyszczącą i z czasem ulega stopniowemu zanikowi. Świadczy to o repozycji związków mineralnych. Zmiana twardości i przybranie błyszczącego wyglądu jest głównie wynikiem starcia i wypolerowania zdemineralizowanej powierzchni przez codzienne zabiegi higieniczne, m.in. szczotkowanie.

Związki fluoru stosowane jako składniki roztworów, pianek i żeli do profilaktyki profesjonalnej to przede wszystkim:

• fluorek sodu (NaF),
• zakwaszony fosforan fluoru (APF),
• fluorek cyny (SnF₂),
• aminofluorek.

Spotyka się również niefluorkowe czynniki remineralizujące: oparte na jonach wapnia i pozbawione owych jonów.

Amorficzny fosforan wapnia (ACP) to związek powstający z połączenia siarczanu wapnia i fosforanu potasu. Może być on wbudowany w strukturę płytki nazębnej i stanowić źródło jonów wykorzystywanych w remineralizacji. Ma on również zastosowanie w znoszeniu nadwrażliwości zębiny i uszczelnianiu bruzd. Obecnie bada się jego przydatność jako składnika materiałów złożonych w stabilizacji infiltracji jonowej i remineralizacji.

Kolejnym związkiem stosowanym do remineralizacji jest fosfopeptyd kazeiny, w którym jedna cząsteczka fosfopeptydu kazeiny (CPP) wiąże 25 jonów wapnia, 15 jonów fosforu oraz 5 jonów fluoru (Cross i wsp.). CPP jest biologicznie dostępny i może wziąć udział w procesie remineralizacji szkliwa.