Tworzenie preparatów kombinowanych, np. z wzbogaconym o jony fluoru ACP (amorphous calcium fluoride phosphate – ACFP), możliwe jest dzięki zdolności wiązania jonów dodatnich i ujemnych przez fosfopeptyd kazeiny. Zaletą tak bogatego kompleksu, potocznie nazywanego płynnym szkliwem, jest dostępność jonów wapnia, fosforu oraz fluoru w jednym produkcie. Wraz ze zdolnością wiązania do płytki umożliwia to neutralizowanie kwasów produkowanych przez bakterie biofilmu, a także kwasów egzogennych odpowiedzialnych za zmiany erozyjne. Należy również nadmienić, że w badaniach potwierdzono antybakteryjne działanie takiego preparatu poprzez ograniczenie wzrostu i adherencji Streptococcus mutans oraz Streptococcus sobrinus. Zmiana składu płytki nazębnej wykazała wzrost bakterii o mniejszym potencjale próchnicotwórczym. W zależności od pH środowiska fosfopeptyd kazeiny wykazuje różne działanie, tj. w środowisku obojętnym i zasadowym umożliwia stabilizację jonów wapniowych i fosforanowych, a w kwaśnym uwolnienie jonów. Zatem w każdym z powyższych środowisk dochodzi do procesu remineralizacji, przy czym największą jej intensywność stwierdzono przy pH 5,5. Dla niskiej wartości pH większą skuteczność remineralizacji zaobserwowano dla CPP-ACFP, dlatego używając CPP-ACP, poleca się nałożenie tego preparatu po uprzednim szczotkowaniu zębów pastą zawierającą fluor. 1-proc. CPP-ACP redukuje aktywność próchnicy bruzd o 46 proc., natomiast próchnicę powierzchni gładkich o 55 proc. Podobny efekt osiągany jest przez preparaty zawierające 500 ppm fluoru. Według niektórych autorów brak jest wystarczającej liczby badań klinicznych wskazujących na długotrwały (dłuższy niż trzy miesiące) efekt remineralizacji przy użyciu CPP-ACP. Z kolei w badaniu in vitro stwierdzono brak ochronnego wpływu kompleksu CPP-ACP na demineralizację zdrowego szkliwa.
Aplikacja środków w postaci pasty jest stosunkowo prosta: na łyżkach lub przez rozprowadzenie bezpośrednio na powierzchni zębów za pomocą palca lub szczoteczki (ilość pasty odpowiadająca wielkości ziarna grochu) jeden-dwa razy na dzień. Oprócz skuteczności w leczeniu wczesnych zmian próchnicowych szkliwa zębów mlecznych i stałych należy zaznaczyć udział CPP-ACP jako składnika mleka i gum do żucia w zwiększeniu ich potencjału remineralizacyjnego. Korzystny wpływ podczas użytkowania CPP-ACP powinni również docenić pacjenci ortodontyczni przez zmniejszenie demineralizacji wokół zamków ortodontycznych. Tylko długoczasowe i regularne stosowanie preparatu CPP-ACP pozwala na osiągnięcie satysfakcjonujących efektów klinicznych. Alergia na mleko (nietolerancja laktozy) jest przeciwwskazaniem do stosowania past z CPP-ACP.
Innym czynnikiem remineralizującym jest trójfosforan wapniowy (TCP). Wyróżnić możemy postaci: α i β, z czego tylko β-TCP jest bioaktywny, biokompatybilny i stanowi fazę przejściową w procesie formowania się hydroksyapatytu (HA). Cechy te umożliwiają jego udział w remineralizacji. Jest związkiem mniej rozpuszczalnym, powstałym z połączenia węglanu wapnia i fosforanu wapnia. W celu uzyskania jak najwyższego stopnia remineralizacji często uzyskuje się tzw. funkcjonalny TCP, łącząc go np. z kwasem fumarowym lub laurylosiarczanem sodu. Wadą stosowania TCP jest tworzenie się na powierzchni szkliwa kompleksu fluorku wapnia przy dostępie fluoru. Dochodzi w ten sposób do zahamowania procesu remineralizacji podpowierzchniowej warstwy zmiany próchnicowej. By temu zapobiec, stosuje się niskie stężenia TCP (do 1 proc.) lub łączy się go z tlenkami metali (np. z dwutlenkiem tytanu). Ogranicza to wówczas interakcje z wapniem, fosforem i fluorem.
Kolejnym związkiem biorącym udział w procesie remineralizacji szkliwa jest fosforokrzemian wapniowo-sodowy, który reaguje w środowisku wodnym, uwalniając jony wapnia, sodu i fosforu. Jest on zdolny do uwalniania hydroksywęglanoapatytu, przypominającego swą strukturą substancję mineralną szkliwa. Jednakże rezultaty uzyskane przez fosforokrzemian wapniowo-sodowy są słabsze niż przez preparaty zawierające fluorosilan i CPP-ACFP.
Jeszcze innym związkiem jest nanohydroksyapatyt (nano-HA), który swoją strukturą przypomina kryształy apatytów występujących w szkliwie. Cechuje się wysoką biokompatybilnością i bioaktywnością. Badania in vitro wykazały większą skuteczność past zawierających nano-HA w porównaniu z tymi z zawartością aminofluorku (Tschoppe i wsp.). Nie uwzględniono jednak zmian pH ani obecności innych czynników mogących wpływać na skuteczność powyższych środków w środowisku jamy ustnej.
Infiltracja
W przeciwieństwie do uzębienia stałego procesy próchnicowe w uzębieniu mlecznym z racji dużej dynamiki szybciej mogą doprowadzić do stanów zapalnych miazgi, konieczności leczenia kanałowego lub ekstrakcji zęba. Istotne jest więc zahamowanie procesu destrukcji tkanek w początkowym stadium rozwoju próchnicy. W tym celu pomocna jest metoda infiltracji polegająca na zamknięciu mikroporowatości szkliwa światłoutwardzalną żywicą o niskiej gęstości, lepkości, niskim kącie zwilżania i wysokim napięciu powierzchniowym, pozwalając na penetrację materiału w głąb szkliwa dzięki siłom kapilarnym. Głównym składnikiem żywicy jest dimetakrylan glikolu tetraetylenowego. Uszczelniona w ten sposób plama próchnicowa jest niedostępna dla bakterii kariogennych oraz produkowanych przez nie kwasów (utrudnienie dyfuzji H+) i zapobiega utracie minerałów, czego skutkiem jest zatrzymanie postępu choroby.
Stopień penetracji żywicy waha się w zakresie 26,9-100 proc. głębokości plamy próchnicowej i wzrasta wraz ze wzrostem głębokości zmiany. W głębszych warstwach mikropory często nie zostają zamknięte, a głębokość infiltracji żywicy w głąb plamy jest nierównomierna. Według badań laboratoryjnych Kim Shin skuteczność infiltracji żywicą plam po demineralizacji wynosi aż 94 proc.
Wskazaniami do infiltracji są próchnica początkowa i powierzchniowa na powierzchniach gładkich: przedsionkowych oraz proksymalnych (zgodnie z klasyfikacją radiologiczną E1, E2 i D1). Zmiany, dla których pierwszym wyborem leczenia jest remineralizacja, są przeciwwskazaniem do zastosowania tej metody. Należy również wspomnieć, że wykonanie zabiegu infiltracji eliminuje możliwość następczej remineralizacji. Wnikanie żywicy jest utrudnione przez wysoki stopień mineralizacji powierzchniowej warstwy plamy próchnicowej, wobec czego konieczne jest zaaplikowanie 15-proc. kwasu solnego w postaci żelu przez 120 sekund, który powoduje wytrawienie warstwy szkliwa o grubości 30-40 mikronów. Po starannym wypłukaniu kwasu sprayem wodnym powierzchnię zęba odtłuszczamy 99-proc. etanolem przez 30 sekund i osuszamy powietrzem. Następnie przeprowadza się dwukrotną aplikację żywicy:
II – na 3 minuty, później utwardzenie światłem przez 40 s,
II – na 1 minutę i następnie utwardzenie światłem przez 40 s.
Głębokość wnikania żywicy wynosi 600 µm.
Podsumowanie
Najbardziej właściwą metodą leczenia próchnicy początkowej okazuje się leczenie nieinwazyjne. Stosowanie remineralizacji czy infiltracji pozwala na ograniczenie demineralizacji szkliwa i zapobiegnięcie dalszemu postępowi choroby. Jest to szczególnie ważne u pacjentów z mlecznym uzębieniem, u których przejście próchnicy w kolejne stadia prowadzi w krótkim czasie do nieodwracalnych powikłań ze strony miazgi, skutkując utratą zęba. Głównym atutem powyższych metod jest całkowicie bezbolesne przeprowadzenie leczenia, pozwalające na uniknięcie interwencji chirurgicznej. Nie należy jednak zapominać, że współpraca pacjenta z lekarzem, systematyczność i jego sumienne stosowanie się do zaleceń są nieodłącznym elementem sukcesu i eliminacji choroby.