Kompozyty z makrowypełniaczem są nazywane kompozytami konwencjonalnymi. Są one twarde, jednak słabo polerowalne; ich matryca ulega starciu, co sprzyja wypadaniu cząsteczek, a tym samym prowadzi do zwiększenia porowatości i przebarwień. Kompozyty z mikrowypełniaczem mają lepszą estetykę, jednak są mniej odporne na ściskanie i ścieranie. Istnieją także kompozyty hybrydowe, które łączą w sobie pozytywne właściwości obu wcześniej wymienionych⁸. W ramach refundacji kompozyty chemoutwardzalne mogą być stosowane w odcinku przednim, czyli miejscu, gdzie estetyka odgrywa istotną rolę.

Szkłojonomery

Kolejną grupą materiałów stomatologicznych są szkłojonomery. Ich historia sięga 1972 r., kiedy opracowany materiał nosił nazwę ASPA (alumino-silicate-polyacrylic acid). Cementy szkłojonomerowe mają zdolność uwalniania jonów fluorkowych po umieszczeniu materiału w ubytku. Początkowy etap nosi nazwę efektu wybuchu, ponieważ bardzo duża ilość jonów fluorkowych uwalniana jest w pierwszych dniach po aplikacji. W późniejszym czasie nadal przebiega emisja jonów, jednak zachodzi ona wolniej¹⁰. Zaletą cementów szkłojonomerowych jest także zdolność do pobierania jonów fluorkowych ze środowiska jamy ustnej, dzięki czemu wywierają one długotrwały efekt kariostatyczny¹⁰. Podczas wiązania materiału na powierzchni szkliwa i zębiny dochodzi do interakcji z jonami wapnia oraz fosforanowymi, proces ten jest więc bardziej efetywny w momencie, gdy powierzchnia zęba jest oczyszczona, ale niepozbawiona wspomnianych jonów wapnia¹⁰. Wobec tego należałoby zastosować kwaśny kondycjoner na powierzchni zębiny, a następnie użyć roztworu chlorku żelaza dla poprawy wiązania¹⁰. Szkłojonomery mają większe właściwości kariostatyczne w porównaniu z innymi materiałami stosowanymi do wypełnień, co jest związane z ich zdolnością do emisji jonów fluorkowych, o czym wspomniano wcześniej. Jest to niewątpliwie ich ogromną zaletą¹¹. W przypadku tego materiału zachodzi tzw. proces wymiany, polegający na uwalnianiu przez materiały szkłojonomerowe do środowiska zewnętrznego jonów fluoru w sytuacji, gdy w tym środowisku stężenie fluoru spada, natomiast sytuacja zmienia się, gdy stężenie jonów ulega zwiększeniu, ponieważ te materiały mają zdolność do ich wchłaniania i magazynowania.

Materiały szkłojonomerowe charakteryzują się też korzystnym współczynnikiem ekspansji termicznej, niskim skurczem polimeryzacyjnym i gwarantują akceptowalną estetykę. Ich niewątpliwą zaletą jest również biokompatybilność¹².

Podział kliniczny szkłojonomerów zawiera 6 typów, w zależności od ich przeznaczenia¹⁰. Typy materiałów i ich zastosowanie:

• typ I − do lutowania
• typ II − do wypełnień
• typ III − podkładowe
• typ IV − uszczelniające dołki i bruzdy
• typ V − ortodontyczne
• typ VI − do odbudowy zrębu zęba (core)¹⁰.

Właściwości szkłojonomerów sprawiły, że są one również chętnie wykorzystywane w atraumatycznym leczeniu zachowawczym, czyli technice ART (atraumatic restorative treatment), w stomatologii dziecięcej do wypełnień zębów mlecznych, w technice preparacji tunelowej.

W dzisiejszej praktyce stomatologicznej coraz częściej używa się cementów szkłojonomerowych modyfikowanych żywicą, których pojawienie się jest efektem postępu technologicznego w dziedzinie materiałoznawstwa.

Dzięki ulepszeniu materiału konwencjonalnego uzyskano możliwość rozpoczęcia procesu wiązania tego materiału przez światło lampy polimeryzacyjnej, co pozwoliło na wydłużenie czasu pracy oraz ułatwiło aplikację¹³.

W przeprowadzonych badaniach dowiedziono, że siła połączenia ze strukturą zęba materiałów szkłojonomerowych konwencjonalnych oraz modyfikowanych żywicą, w porównaniu z materiałami złożonymi kompozytowymi, jest niższa¹⁴, natomiast w porównaniu z konwencjonalnymi materiałami szkłojonomerowymi wykazują się większą wytrzymałością na zginanie, złamanie, a także są słabiej rozpuszczalne w wodzie^10,15. Mają też zdolność, podobnie jak materiały konwencjonalne, do uwalniania jonów fluorkowych oraz pobierania ich ze środowiska jamy ustnej¹⁰.

Materiały szkłojonomerowe modyfikowane żywicą zawierają kopolimer HEMA – połączenie kwasu akrylowego oraz maleinowego¹⁰. Kopolimer ten nie jest obojętny biologicznie dla organizmów żywych, o czym świadczą udokumentowane reakcje alergiczne (kontaktowe zapalenie skóry, reakcje immunologiczne)¹⁶.

Jednak należy się zastanowić, czy uwalnianie kopolimeru HEMA z preparatów szkłojonomerowych modyfikowanych żywicą ma istotne znaczenie dla naszego organizmu. W tym celu przeprowadzono badania mające na celu wykazanie wpływu cząstek tego kopolimeru na neutrofile, makrofagi oraz monocyty. Okazało się, że mogą one wejść w reakcje z niespolimeryzowanymi monomerami kopolimeru HEMA oraz jego uwalnianymi cząstkami. Jak wiadomo, komórki te mają znaczące działanie w układzie immunologicznym.

W przeprowadzonych badaniach dowiedziono, że aktywność neutrofili uległa zmniejszeniu po ekspozycji na cząstki HEMA, nie zaobserwowano jednak ich znaczącego wpływu na liczbę granulocytów oraz monocytów.

W badaniach klinicznych nie wykazano istotnego szkodliwego wpływu materiałów stomatologicznych zawierających cząstki HEMA w odpowiedniej ilości¹⁷.

Inne materiały

Surowce opisane poniżej nie są wyszczególnione w wykazie materiałów stomatologicznych refundowanych przez NFZ, jednak wydaje się, że warto zwrócić na nie uwagę, ponieważ ich właściwości wynikają z połączenia cech dwóch różnych grup materiałów odtwórczych.

Kompomery

Kompomery są nazywane także kompozytami modyfikowanymi polikwasem. Jest to grupa materiałów łącząca w sobie właściwości zarówno szkłojonomerów, jak i materiałów złożonych. Proces utwardzania kompomerów przebiega dwuetapowo. Pierwszym etapem jest proces fotopolimeryzacji, gdy dochodzi do reakcji rodnikowej, natomiast za etap drugi odpowiada składowa cementów szkłojonomerowych i jest to reakcja typu kwas-zasada^10,18. Kompomery w miarę upływu czasu, po umieszczeniu w jamie ustnej oraz w kontakcie ze śliną, absorbują pewną ilość wilgoci, dzięki czemu zachodzi reakcja chemiczna charakterystyczna dla szkłojonomerów, a korzyścią z tego płynącą jest uwalnianie fluoru¹⁹. Woda jest pobierana maksymalnie do 3% wagi w ciągu kilku miesięcy po umieszczeniu materiału w ubytku²⁰. Natomiast trzeba pamiętać, że ilość uwalnianego fluoru i czas trwania jego działania jest niższy niż w przypadku konwencjonalnych cementów szkłojonomerowcych oraz modyfikowanych żywicą. Kompomery charakteryzują się zbliżonymi do kompozytów właściwościami skurczu polimeryzacyjnego²⁰. Ważną kwestią jest także to, że nie mają zdolności do wiązania się ze szkliwem oraz zębiną, wobec czego potrzebny jest pośredni system wiążący. Tworzy się warstwa hybrydowa, jednak może powstawać również zjawisko adhezji wynikające z wiązania jonowego z nieorganiczną częścią zębiny²⁰.

Według badań, siły wiązania w przypadku kompomerów są gorsze niż wiązania materiałów złożonych, natomiast lepsze niż cementów szkłojonomerowych²⁰.

Wyróżnia się dwie generacje kompomerów. Generacja I to materiały zbliżone budową do cementów szkłojonomerowych. Charakteryzują się niższą wytrzymałością mechaniczną oraz większą ścieralnością, ponieważ jako wypełniacz zawierają szkło fluoro-krzemowo-glinowo-strontowe. Generacja II bazuje na szkłach fluoro-krzemowo-glinowo-barowych, ma także oprócz HEMA monomery DCDMA oraz nieorganiczny wypełniacz – sferosil. Ze względu na obecność sferosilu materiały te cechują się lepszą wytrzymałością mechaniczną oraz lepszymi właściwościami estetycznymi¹⁸.