dr n. med. Zofia Maciejewska-Szaniec

dr n. med. Barbara Maciejewska

Ból głowy jest powszechną dolegliwością, która może wynikać z procesu chorobowego toczącego się w organizmie, ale też być skutkiem negatywnych zachowań zdrowotnych, nieprawidłowego stylu życia lub szkodliwych warunków pracy. Szacuje się, że ok. 90% populacji doświadczyło bólu głowy kilka razy w roku^1,2. W ciągu roku ponad 35 tys. pacjentów trafia do szpitali właśnie z powodu intensywnego bólu głowy, co stanowi ok. 10% wszystkich hospitalizacji w Polsce.

Obecnie, ze względu na znaczne trudności na rynku pracy, mamy coraz częściej do czynienia z nowym psychospołecznym zjawiskiem w miejscu pracy – prezenteizmem (presenteeism, sickness presence). Prezenteizm jest definiowany jako nieefektywna obecność chorego pracownika w miejscu zatrudnienia. Ma to miejsce wówczas, gdy pracownik, będąc chorym, nie wykazuje absencji chorobowej, tylko pojawia się w miejscu pracy. Skutkuje to jednak zmniejszoną wydajnością jego pracy spowodowaną problemami zdrowotnymi. W badaniach ankietowych osoby zatrudnione bardzo często zgłaszały (obok bólów pleców i przeziębienia) właśnie bóle głowy jako przyczynę ich gorszej produktywności w pracy³.

Nasilony i częsty ból głowy, niezależnie od przyczyny, może być bardzo uciążliwy i wymagać wizyty u lekarza. Ze względu na znaczną różnorodność czynników etiologicznych, złożoność procesów patofizjologicznych oraz wielość przyczyn wpływających na przebieg leczenia, bóle głowy są dla lekarza nieustającym wyzwaniem, zarówno diagnostycznym, jak i terapeutycznym. Interdyscyplinarny charakter tego objawu i jego powszechność w populacji sprawiają, że z bólami w obrębie głowy i twarzy spotykają się lekarze medycyny (m.in. neurolog, kardiolog, lekarz rodzinny, laryngolog, psychiatra, okulista), ale także coraz częściej lekarze stomatolodzy^1,2,4.

Rodzaje bólów głowy

Tabela 1. Podział bólów głowy wg Międzynarodowej Klasyfikacji Bólów Głowy (ICHD-3)

Ból głowy (cephalgia, cephalea) to niejednorodna grupa chorób o złożonej i wieloczynnikowej etiologii. W medycynie ból głowy rozumiany jest jako subiektywny i niespecyficzny objaw bólu lokalizującego się w głowie, odczuwanego na powierzchni skóry twarzy i/lub we wnętrzu czaszki. Podział bólów głowy określa Międzynarodowa Klasyfikacja Bólów Głowy (ICHD-3 – International Classification of Headache Disorders) z 2018 r. ICHD-3 koncentruje się na czynniku uwzględniającym pochodzenie bólu głowy. Podział ten stanowi aktualnie podstawę praktyki klinicznej i badań naukowych (tab. 1)^2,5.

Lekarze stomatolodzy najczęściej spotykają się w swoim gabinecie z wtórnymi bólami głowy bądź twarzy związanymi z zaburzeniami czaszki, szyi, oczu, uszu, nosa, zatok, zębów, jamy ustnej lub innych struktur twarzy lub szyi. W większości przypadków ich przyczyna nie jest zagrożeniem dla zdrowia i życia pacjenta.

Tabela 2. Podział bólów głowy w zależności od czasu wystąpienia

Biorąc pod uwagę czas trwania, wyróżnia się ból głowy piorunujący (silne bóle głowy, trwające stosunkowo krótko), ostry (trwający do 3 miesięcy) oraz przewlekły (objawy utrzymują się powyżej 3 miesięcy) (tab. 2)^2,5.

Lekarz stomatolog a ból głowy i/lub twarzy

Lekarz stomatolog w swojej pracy zawodowej bardzo często ma do czynienia z pacjentami z bólem w obrębie głowy i/lub twarzy. Najczęściej dolegliwości te związane są z problemem typowo stomatologicznym − bólem zęba. Do głównych przyczyn zębowych mogących wywoływać ból głowy lub twarzy należą przede wszystkim stany zapalne miazgi, nadwrażliwość zębiny, utrudnione wyrzynanie zębów mądrości, nieprawidłowe gojenie poekstrakcyjne (suchy zębodół) czy ropnie przyzębia. Dolegliwości bólowe w wymienionych jednostkach chorobowych wynikają z obecności włókien nocyceptywnych w miazdze oraz ozębnej, a bodźce zewnętrzne (nagryzanie, ekspozycja na bodźce termiczne, spożywanie słodkich pokarmów lub napojów, mechaniczne drażnienie − szczotkowanie zębów) mogą je nasilać. Powyższe stany chorobowe są codziennością w pracy lekarza stomatologa i ich diagnostyka oraz leczenie dotkniętymi nimi pacjentów w większości sytuacji nie stanowią problemu.

Jednak ból głowy/twarzy towarzyszy też wielu innym jednostkom chorobowym, które z uwagi na lokalizację dolegliwości mogą być mylone z bólem zębopochodnym. Najczęstszą przyczyną bólu w obrębie głowy/twarzy po bólu zęba jest ból przypisywany zaburzeniom skroniowo-żuchwowym (TMD − temporomandibular dysfunction).

Nierzadko pacjentów z omawianymi dolegliwościami leczą bezskutecznie i tylko objawowo różni specjaliści (lekarz rodzinny, neurolog, okulista, laryngolog), zapominając, o tym, że mogą być one wywołane właśnie nieprawidłowościami w obrębie układu stomatognatycznego (US).