• dobowy profil glikemii (7 oznaczeń w ciągu doby oraz około godz. 3 w nocy w przypadku leczenia insuliną)
• HbA_1c
• morfologia krwi
• stężenie w surowicy: kreatyniny, elektrolitów (sodu, potasu), aktywności aminotransferaz (alaninowej [AlAT – alanine aminotransferase], asparaginowej [AspAT – aspartate aminotransferase])
• wskaźniki krzepnięcia: czas protrombinowy (PT – prothrombin time), czas częściowej tromboplastyny po aktywacji (APTT – activated partial thromboplastin time)
• badanie ogólne moczu
• ocena dna oka (aktualny wynik)
• elektrokardiogram (EKG) spoczynkowy
• rentgenogram (RTG) klatki piersiowej.

W przypadku chorych z grup dużego i bardzo dużego ryzyka sercowego oraz przed rozległymi zabiegami (np. operacje na naczyniach brzusznych czy biodrowych, operacje kardiochirurgiczne) konieczna jest pogłębiona diagnostyka kardiologiczna (próba wysiłkowa, badanie echokardiograficzne, badanie EKG metodą Holtera).

Internista/diabetolog powinien zalecić przełożenie planowego zabiegu operacyjnego, jeżeli u pacjenta z cukrzycą wartość HbA_1c przekracza 8,5%, a także gdy w profilu dobowym utrzymują się wartości glikemii >250 mg/dl oraz gdy stwierdza się obecność glukozurii z towarzyszącą acetonurią w badaniu ogólnym moczu.

Lekarz prowadzący chorego z cukrzycą powinien przedstawić opinię na piśmie, zawierając w niej zalecenia dotyczące prowadzenia leczenia przeciwcukrzycowego w okresie okołooperacyjnym.

Do podstawowych zasad należą:

• kontynuacja insulinoterapii u chorego leczonego dotychczas insuliną
• zastosowanie czasowego leczenia insuliną u większości chorych na cukrzycę typu 2 przyjmujących leki doustne.

Okresowej insulinoterapii nie wymagają pacjenci poddawani małemu zabiegowi (takiemu jak: ekstrakcja zęba, nacięcie ropnia, mała amputacja wykonana ambulatoryjnie, operacja zaćmy), jeżeli przygotowanie do niego nie wymaga zmiany dotychczasowego sposobu odżywiania⁸.

Chorzy leczeni wcześniej insuliną

Chorzy na cukrzycę typu 1 wymagają kontynuacji leczenia insuliną bazową w czasie całego pobytu w szpitalu. Zaprzestanie podawania nie tylko insuliny doposiłkowej (w związku z przebywaniem na czczo), lecz także insuliny bazowej prowadzi w ciągu kilku godzin od ustania działania insuliny do rozwoju cukrzycowej kwasicy ketonowej – powikłania zagrażającego życiu pacjenta. Zasada ta powinna zostać przekazana personelowi pielęgniarskiemu, ponieważ zdarza się, że niekiedy chory zostaje błędnie poinformowany przez pielęgniarkę o tym, że ma nie przyjmować insuliny w przeddzień operacji.

Dobrze wyszkolony i wyrównany metabolicznie chory na cukrzycę leczony metodą intensywnej insulinoterapii, który samodzielnie potrafi dostosować dawki insuliny do aktualnych potrzeb, powinien nadal móc prowadzić swoją insulinoterapię, ale we współpracy z personelem medycznym i pod jego nadzorem.

U większości chorych leczonych wcześniej długo działającą insuliną bazalną zaleca się kontynuację terapii, a w przeddzień zabiegu operacyjnego można zredukować dawkę insuliny bazalnej o 10-15%⁸.

Kontrola glikemii w okresie okołooperacyjnym

Celem optymalnej kontroli glikemii w okresie okołooperacyjnym jest:

• uniknięcie znacznej hiperglikemii
• uniknięcie ostrych powikłań cukrzycy, takich jak: hipoglikemia, cukrzycowa kwasica ketonowa, stan hiperglikemiczno-hiperosmolarny
• zmniejszenie ryzyka odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych
• zapewnienie małej zmienności glikemii, czyli stabilnej glikemii w ciągu doby.

Chorego na cukrzycę wymagającego okresowego leczenia insuliną powinno się przyjąć do szpitala na 2 dni przed planowaną operacją. Jeżeli pacjent z cukrzycą typu 2 przyjmujący 2 lub 3 leki przeciwhiperglikemiczne nie będzie spożywał posiłków w dniu zabiegu lub będzie poddany dużemu zabiegowi o podwyższonym ryzyku niestabilności hemodynamicznej, zaleca się odstawienie dotychczas stosowanych leków i zastosowanie czasowego leczenia insuliną.

W okresowym leczeniu insuliną zalecany jest model wielokrotnych wstrzyknięć (baza–bolus), w którym dawkowanie ustalamy w następujący sposób:

• dobowa dawka insuliny – 0,3-0,7 j./kg m.c.
• 50-60% dobowej dawki – insulina krótko działająca (szybko działająca) podawana 15-30 min przed głównymi posiłkami według schematu: 50-20-30% dobowej dawki insuliny krótko działającej (szybko działającej)
• 40-50% dobowej dawki – insulina o przedłużonym działaniu (NPH – neutral protamine Hagedorn) podawana w 2 wstrzyknięciach w godz. 7-8 rano (40%) i 22-23 (60%) lub analog długo działający podawany w jednym wstrzyknięciu, najczęściej wieczorem⁸.

Uzyskanie optymalnej kontroli glikemii wymaga wykonywania regularnych pomiarów za pomocą glukometru – minimum co 4-6 godz. w ciągu doby. Zakres optymalnych glikemii jest nadal przedmiotem dyskusji. Wiadomo, że zarówno znacząca hiperglikemia (glikemia przekraczająca 200-220 mg/dl), jak i hipoglikemia (stężenie glukozy poniżej 70 mg/dl) są niekorzystne rokowniczo dla pacjenta. Szczególnie podkreśla się bezpieczeństwo leczenia hipoglikemizującego i minimalizowanie ryzyka hipoglikemii u chorych w ciężkim stanie. Utrzymywanie glikemii w przedziale 100-180 mg/dl zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań w okresie okołooperacyjnym przy jednoczesnym dużym profilu bezpieczeństwa dla pacjenta^5,8.

Osoby oczekujące na zabieg operacyjny są często zmuszane do wielogodzinnego pozostawania na czczo. Przedłużający się okres głodzenia zwiększa insulinooporność, która przekłada się na zaburzenia w gojeniu rany, występowanie powikłań pooperacyjnych i wydłużenie czasu hospitalizacji⁵. Aby uniknąć narastania insulinooporności w czasie głodzenia, zaleca się podawanie choremu na cukrzycę dożylnie glukozy z dostosowaną do ilości glukozy dawką insuliny oraz jak najszybszy powrót do przyjmowania posiłków drogą przewodu pokarmowego.

Bardzo istotny dla wyników leczenia pooperacyjnego jest czas unieruchomienia chorego po zabiegu. Przedłużające się unieruchomienie jest czynnikiem ryzyka nie tylko powikłań zakrzepowo-zatorowych czy zachorowania na szpitalne zapalenie płuc, lecz także rozwoju odleżyn, szczególnie u pacjentów z cukrzycą i polineuropatią zmniejszającą odczucie bólu. Ryzyko wystąpienia ran odleżynowych, stanowiących kolejne wrota zakażenia, zmniejszają: regularna kontrola stanu stóp oraz innych miejsc poddanych uciskowi w pozycji leżącej, stosowanie odpowiedniej profilaktyki przeciwodleżynowej, zmiana ułożenia ciała co 2 godz.⁵