Również w przypadku endometriozy głęboko naciekającej nie wykazano pozytywnego wpływu operacji na wyniki zapłodnienia pozaustrojowego, dlatego obecnie pacjentki takie nie powinny być kwalifikowane do leczenia operacyjnego przed przystąpieniem do leczenia niepłodności.

Chorym bez objawów, u których przypadkowo wykryto ogniska endometriozy podczas inspekcji jamy brzusznej, nie powinno się profilaktycznie usuwać zmian endometrialnych ze względu na niejasny naturalny przebieg choroby oraz możliwość wywołania objawów spowodowanych zrostami pooperacyjnymi w jamie otrzewnowej.

Endometrioza a rak

Kolejnym aspektem leczenia endometriozy jest ryzyko transformacji nowotworowej. Nie wykazano jednoznacznie ryzyka takiej transformacji u pacjentek z endometriozą, należy jednak mieć świadomość, że u tych chorych nieznacznie częściej obserwuje się występowanie raka jajnika oraz chłoniaków nieziarniczych (NHL – non-Hodgkin limphoma). Mimo to nie ma wskazań do leczenia operacyjnego pacjentek z endometriozą ani zmiany planu terapeutycznego w tym schorzeniu.

Podsumowanie

Leczenie endometriozy wymaga dobrej znajomości patofizjologii choroby, jej naturalnego przebiegu oraz konsekwencji podejmowanych działań terapeutycznych.

Terapia powinna być zindywidualizowana nie tylko w odniesieniu do konkretnej pacjentki i jej dolegliwości, ale również okresu życia, w którym chora się znajduje, i jej priorytetów zdrowotno-prokreacyjnych.

Najważniejszymi zasadami powinny być: jak najpóźniejsze wdrażanie leczenia chirurgicznego, adekwatne leczenie bólu i ułatwienie prokreacji. Optymalne postępowanie terapeutyczne obejmuje więc:

• farmakologiczną terapię bólu
  • dopuszcza się leczenie empiryczne (bez uzyskania potwierdzenia choroby po badaniu laparoskopowym lub histopatologicznym)
  • lekami pierwszego rzutu są preparaty estrogenowo-gestagenowe, gestageny, wkładki wewnątrzmaciczne uwalniające lewonorgestrel (LNG IUD)
• chirurgiczne leczenie bólu
  • u pacjentek przed ukończonym rozrodem tylko w przypadku braku efektu leczenia hormonalnego (uwaga na zmniejszenie rezerwy jajnikowej, nawroty i ryzyko powstawania zrostów!)
  • efekt jedynie przy całkowitym usunięciu zmian zarówno otrzewnowych, jak i endometrioma
  • wskazana następowa terapia hormonalna w celu ograniczenia odsetka nawrotów bólu i torbieli
• leczenie niepłodności
  • leczenie operacyjne jedynie w przypadku endometriozy I/II stopnia wg AFS
  • w III/IV stopniu endometriozy u pacjentek niepłodnych jedynie w przypadku braku możliwości pobrania komórek jajowych do metod wspomaganego rozrodu
  • u chorych z dodatkowymi czynnikami upośledzającymi płodność, po 30-35 roku życia stosowanie technik wspomaganego rozrodu

UWAGA. Usuwanie torbieli endometrialnych jajnika upośledza rezerwę jajnikową w znacznie większym stopniu niż sama ich obecność

• po zakończonym rozrodzie do rozważenia leczenie operacyjne z następową terapią hormonalną (w zależności od preferencji pacjentki)
• ograniczenie liczby operacji (optymalnie jedna operacja endometriozy w życiu).