Ultrasonografia

W każdym przypadku podejrzenia endometriozy najbardziej dostępnym badaniem obrazowym jest ultrasonografia przezpochwowa (USG TV). Należy jednak pamiętać, że brak odchyleń w tym badaniu nie wyklucza choroby, ponieważ jedyną postacią kliniczną, którą można zobrazować w USG TV, jest postać przebiegająca z powstawaniem torbieli endometrialnych.

Ocenia się, że czułość badania klinicznego w rozpoznawaniu endometriozy wynosi około 25% w przypadku endometriozy przegrody pochwowo-odbytniczej i zaledwie 3-5% w przypadku endometriozy w zatoce Douglasa oraz pęcherzu moczowym. Badanie ultrasonograficzne jest znakomicie czulsze w wykrywaniu torbieli endometrialnych, jednak czułość tego badania w odniesieniu do innych postaci choroby jest nieznacznie jedynie większa.

W badaniu ultrasonograficznym cechami charakterystycznymi pozwalającymi na powzięcie podejrzenia/ustalenie rozpoznania endometrioma są zmiany torbielowate (maksymalnie do 4 komór), o zwiększonej jednorodnej echogeniczności, bez unaczynionych struktur wewnątrz torbieli.

Udowodniono również, że ultrasonografia jest czułą metodą wykrywającą endometriozę w ścianie odbytnicy, jednak bardzo ważnym ograniczeniem tej metody jest doświadczenie badającego. Postuluje się, aby metoda ta była stosowana jedynie w referencyjnych ośrodkach z dużym doświadczeniem diagnostycznym.

W podsumowaniu należy przypomnieć, że USG nie jest wystarczająco czułym badaniem do wykluczenia endometriozy. Niezmiernie często ujemny wynik badania USG TV stanowi podstawę do wykluczenia patologii w narządzie rodnym, co w konsekwencji opóźnia ustalenie właściwego rozpoznania i podjęcie leczenia.

Rezonans magnetyczny

Rezonans magnetyczny (MR) obecnie nie ma praktycznego zastosowania w rozpoznawaniu endometriozy otrzewnowej. W przypadku zmian powierzchownych nie wykazuje wystarczającej czułości do ustalenia diagnozy, natomiast w odniesieniu do torbieli endometrialnych badaniem wystarczająco czułym i bardziej dostępnym jest badanie USG TV. Potencjalnym wskazaniem do zastosowania tej metody jest podejrzenie endometriozy przegrody pochwowo-odbytniczej, należy jednak podkreślić, że ocena obecności i głębokości nacieku jest niezwykle trudna, wymaga doodbytniczego podania środka cieniującego (w praktyce żelu, np. do USG) oraz bardzo dużego doświadczenia osoby oceniającej wynik badania.

W niedoświadczonych rękach badanie to jest mało miarodajne, a biorąc pod uwagę koszty, nie znajduje się uzasadnienia dla jego rutynowego stosowania.

Laparoskopia w diagnostyce endometriozy

Złotym standardem, który pozwala na jednoznaczne rozpoznanie endometriozy, jest niewątpliwie uzyskanie dodatniego wyniku badania histopatologicznego materiału pobranego w trakcie laparoskopii.

Większość autorów zgadza się jednak, że wizualizacja zmian endometrialnych w laparoskopii jest absolutnie wystarczająca dla ustalenia ostatecznego rozpoznania. Obecnie toczy się również dyskusja, czy ustąpienie objawów bólowych po zastosowaniu empirycznego leczenia hormonalnego jest pośrednim dowodem na występowanie tego schorzenia, i wielokrotnie dopuszcza się wdrożenie takiego postepowania u pacjentek, u których nie istnieją dodatkowe wskazania do leczenia operacyjnego.

Obecnie uważa się, że w przypadku kobiet młodych i pacjentek bez zmian wymagających leczenia operacyjnego, takich jak duże torbiele endometrialne >7-8 cm, podejrzenie zmiany złośliwej, głęboko naciekająca endometrioza przegrody pochwowo-odbytniczej lub pęcherza moczowego, zwężenie moczowodu itp., nie należy wdrażać postępowania inwazyjnego, a z pewnością powinno się rozpocząć terapię od próby leczenia zachowawczego.

Gdy podejmuje się decyzję o diagnostyce laparoskopowej, czułość tego badania zależy bezpośrednio od doświadczenia osoby przeprowadzającej zabieg. Prawidłowo przeprowadzona diagnostyka endoskopowa powinna obejmować kontrolę:

• macicy oraz przydatków
• otrzewnej w dołku jajnikowym, zagłębienia pęcherzowo-macicznego, zatoki Douglasa i przestrzeni okołoodbytniczej
• odbytnicy i esicy
• wyrostka robaczkowego i kątnicy
• przepony.

Dodatkowo należy przeprowadzić dokładne badanie pochwowe i rektalne (w znieczuleniu ogólnym) w celu wykluczenia guzków endometriozy głęboko naciekającej. Laparoskopia powinna być wykonana z użyciem co najmniej dwóch narzędzi umożliwiających dokładną inspekcję jamy brzusznej.

Biomarkery w endometriozie

Od wielu lat prowadzi się cały szereg badań laboratoryjnych oraz na pograniczu laboratorium i kliniki, mających na celu identyfikację markerów w surowicy krwi, endometrium i płynie otrzewnowym, które pozwalałyby na wczesną i nieinwazyjną diagnostykę endometriozy. Dotąd nie stwierdzono, aby którykolwiek z parametrów biochemicznych spełniał kryterium badania przesiewowego lub diagnostycznego w endometriozie.

Jednym z szerzej używanych biomarkerów w endometriozie jest białko CA-125. Należy jednak bardzo mocno podkreślić, że parametr ten nie jest specyficzny dla endometriozy, jego podwyższone wartości charakteryzują różne stany kliniczne, takie jak miesiączka, ciąża, procesy nowotworowe, sarkoidoza, procesy zapalne w obrębie otrzewnej, zapalenie osierdzia, niewydolność krążenia, choroby wątroby, cukrzyca, choroby tkanki łącznej. Należy zatem podkreślić, że wykonywanie badania antygenu CA-125 u pacjentek z podejrzeniem endometriozy jest błędem. Z jednej strony nie stanowi to podstawy do ustalenia rozpoznania, a z drugiej wielokrotnie powoduje ogromny stres u pacjentki z powodu jednoznacznej konotacji tego markera z chorobą nowotworową.