W badaniu Alpha Omega szukano odpowiedzi na pytanie, jaki wpływ ma stosowanie PUFA ω-3 u pacjentów, którzy przebyli zawał mięśnia sercowego do 10 lat przed włączeniem do badania (średnio ok. 4 lat).²¹ Uczestnicy badania spożywali jedną z czterech margaryn: pierwsza zawierała ALA, druga – EPA i DHA, trzecia – EPA, DHA i ALA, czwarta – placebo. Zależnie od stosowanej margaryny badani spożywali ok. 226 mg EPA i 150 mg DHA oraz 1900 mg ALA w grupach interwencyjnych. Średni wiek w momencie rozpoczęcia badania wynosił ok. 69 lat, 86% badanych otrzymywało terapię hipolipemizującą.

Po 40 miesiącach obserwacji stwierdzono, że żadna ze stosowanych margaryn zawierających PUFA ω-3 nie wpływała na ryzyko wystąpienia dużych zdarzeń sercowo-naczyniowych (zdarzenia sercowo-naczyniowe zakończone i niezakończone zgonem, interwencja kardiologiczna). Dalsza analiza również nie wykazała wpływu ani na ryzyko śmierci związanej z chorobami układu krążenia, ani na ogólną śmiertelność.

W badaniu OMEGA oceniano wpływ PUFA ω-3 u pacjentów, którzy niedawno przebyli zawał mięśnia sercowego.²² Uczestników losowo przydzielono do grupy otrzymującej 1 g PUFA ω-3 (460 mg EPA i 380 mg DHA) lub placebo i obserwowano przez rok. W momencie rozpoczęcia badania średni wiek pacjentów wynosił ok. 64 lat.

Nie stwierdzono, aby suplementowanie PUFA ω-3 wpływało na występowanie SCD, ogólną śmiertelność czy duże zdarzenia sercowo-naczyniowe. Nie zaobserwowano także różnic między grupami w stężeniu cholesterolu LDL w surowicy, natomiast stężenie TG było niskie w obu grupach, jednak istotnie mniejsze w grupie otrzymującej PUFA ω-3.

W badaniu SU.FOL.OM3 (Supplementation en Folates et Omega-3) badano wpływ PUFA ω-3 oraz witamin z grupy B na występowanie dużych zdarzeń sercowo-naczyniowych u pacjentów z niestabilną chorobą wieńcową lub przebytym zawałem mięśnia sercowego albo udarem niedokrwiennym.²³ Uczestników losowo przydzielono do czterech grup: otrzymującej PUFA ω-3 (600 mg EPA i DHA w proporcji 2:1) lub witaminy z grupy B (foliany, witaminy B₆ i B₁₂), lub łącznie witaminy i PUFA, lub placebo. Średni wiek badanych w momencie rozpoczęcia badania wynosił ok. 61 lat. Po 4,7 roku obserwacji nie stwierdzono różnic między grupami ani pod względem częstości występowania dużych zdarzeń sercowo-naczyniowych, ani ogólnej śmiertelności.

W badaniu ORIGIN (Outcome Reduction with an Initial Glargine Intervention) analizowano wpływ PUFA ω-3 na zmniejszenie ryzyka wystąpienia zdarzeń sercowo-naczyniowych u osób z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów (IFG, nieprawidłowa tolerancja glukozy oraz cukrzyca), obciążonych ryzykiem rozwoju choroby układu krążenia lub mających taką chorobę.²⁴ Uczestników losowo przydzielono do grupy otrzymującej 1 g PUFA ω-3 (465 mg EPA i 375 DHA) lub placebo. Obserwacja trwała 6,2 roku. Średnia wieku badanych wynosiła ok. 64 lat, 59% przebyło zawał mięśnia sercowego, udar lub rewaskularyzację.

Suplementacja 1 g PUFA ω-3 nie wpłynęła na ryzyko wystąpienia zdarzeń sercowo-naczyniowych. Zaobserwowano istotny spadek stężenia TG we krwi, ale brak wpływu na inne parametry lipidowe.

W badaniu Risk and Prevention Study z 2013 r. sprawdzano, jaką rolę odgrywa suplementacja PUFA ω-3 u osób z wieloma czynnikami ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych lub z miażdżycą tętnic, które to osoby nie przebyły zawału mięśnia sercowego.²⁵ Pacjenci otrzymywali 1 g PUFA ω-3 (proporcja EPA do DHA w przedziale od 0,5:1 do 0,9:1) lub placebo. Obserwacja trwała 5 lat. Średni wiek pacjentów wynosił ok. 64 lat, ok. 1/3 miała arteriosklerozę w momencie rozpoczęcia badania.

Częstość występowania głównego punktu końcowego, czyli łącznie: śmierci, zawału mięśnia sercowego i udaru niezakończonych zgonem, nie różniła się między grupami. Nie stwierdzono też różnic w zakresie częstości występowania śmierci z powodu chorób układu krążenia, SCD ani w ogólnej śmiertelności. PUFA ω-3 wpływały na obniżenie stężenia TG we krwi, ale już nie na stężenie cholesterolu ogółem i cholesterolu LDL ani na ciśnienie tętnicze, tętno czy glikemię.

W badaniu AREDS2 (Age-Related Eye Disease Study 2) z 2014 r. uczestniczyły osoby chorujące na zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD – age-related macular degeneration).²⁶ Pacjenci otrzymywali PUFA ω-3 (650 mg EPA i 350 mg DHA), luteinę i zeaksantynę, łącznie oba suplementy lub placebo. Obserwacja trwała ok. 5 lat. Na początku badania średnia wieku wynosiła ok. 74 lat, 19% badanych miało chorobę niedokrwienną serca, a 44% przyjmowało statyny. Nie stwierdzono, aby suplementacja PUFA ω-3 (podobnie jak karotenoidów) miała wpływ na wystąpienie chorób sercowo-naczyniowych w badanej grupie.²⁶

Wyniki metaanaliz badań

Kwak i wsp. w metaanalizie badań dotyczących roli suplementacji PUFA ω-3 we wtórnej prewencji w chorobach układu krążenia nie stwierdzili, aby wpływały one na ogólną śmiertelność, występowanie ogólnie zdarzeń sercowo-naczyniowych, SCD, zawału mięśnia sercowego, zastoinowej niewydolności serca i udaru.²⁷ Nieznacznie zmniejszona była śmiertelność w przebiegu chorób układu krążenia, chociaż zależności tej nie obserwowano, kiedy analizę ograniczono tylko do badań o wysokiej jakości metodologicznej.

Podobnie Rizos i wsp. na podstawie metaanalizy badań dotyczących związku suplementacji PUFA ω-3 z ryzykiem wystąpienia dużych zdarzeń sercowo-naczyniowych stwierdzili brak związku pomiędzy suplementacją tymi kwasami tłuszczowymi a ogólną umieralnością, nagłym zgonem, zgonem sercowym, zawałem mięśnia sercowego i udarem.²⁸ Również Wen i wsp. na podstawie metaanalizy doszli do wniosku, że suplementacja PUFA ω-3 przez pacjentów z chorobą niedokrwienną serca nie ma wpływu na częstość występowania dużych zdarzeń sercowo-naczyniowych, co prawdopodobnie jest związane z coraz lepszą terapią kardioprotekcyjną.²⁹ Jednocześnie zaobserwowano oddziaływanie PUFA ω-3 na zmniejszenie występowania zgonów z przyczyn sercowych, SCD oraz ogólnej śmiertelności. Wcześniejsza metaanaliza Chena i wsp. wykazała, że stosowanie zgodnych z rekomendacjami dawek PUFA ω-3 w prewencji wtórnej chorób układu krążenia nie zmniejsza ryzyka nagłej śmierci sercowej.³⁰ Z kolei metaanaliza Casuli i wsp. dotyczyła znaczenia dawek PUFA ω-3 większych niż 1 g, przyjmowanych przez przynajmniej rok, we wtórnej prewencji kardiologicznej.³¹ Nie stwierdzono wpływu takiej suplementacji na ogólną śmiertelność ani na wystąpienie udaru, natomiast działanie ochronne obserwowano w odniesieniu do zgonu sercowego, nagłego zgonu i zawału mięśnia sercowego.

Tajuddin i wsp. w przeglądowej pracy oceniali zasadność stosowania suplementów PUFA ω-3 u osób chorujących na cukrzycę typu 2 ze współistniejącym lub nie zespołem metabolicznym.³² Stwierdzili, że podawanie preparatów zawierających EPA i DHA jest skutecznym sposobem na obniżenie stężenia TG we krwi. Jednocześnie autorzy zaznaczyli, że taka suplementacja może mieć różny wpływ na stężenie cholesterolu LDL, w zależności od składu kwasów tłuszczowych. Produkty zawierające DHA mogą zwiększać stężenie cholesterolu LDL, podczas gdy te zawierające tylko EPA nie oddziałują na jego stężenie.

W ostatnio opublikowanych metaanalizach oceniano związek PUFA ω-3 dostarczanych wraz z dietą ze śmiertelnością i chorobami układu krążenia. Chen i wsp. stwierdzili, że PUFA ω-3 pochodzące z diety oraz ich stężenie we krwi łączą się ze zmniejszoną ogólną śmiertelnością.³³ Zhao i wsp. uznali, że spożywanie ryb (będących głównym źródłem PUFA ω-3 w diecie) w niewielkim stopniu zmniejsza ogólną śmiertelność (o 6%).³⁴ Inni badacze obserwowali odwrotną zależność między spożyciem ryb a ryzykiem wystąpienia niewydolności serca,³⁵ umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca³⁶ oraz ryzykiem wystąpienia udaru.³⁷

Tabela 2. Suplementy PUFA ω-3 w prewencji zdarzeń sercowych. Rekomendacje AHA – podsumowanie³⁸

Przeprowadzone dotychczas badania nie pozwalają na jednoznaczne określenie znaczenia PUFA ω-3 w chorobach układu krążenia. Dlatego też nowe stanowisko American Heart Association dotyczące roli PUFA ω-3 w prewencji chorób sercowo-naczyniowych³⁸ jest bardzo pomocne w racjonalnym ich stosowaniu w terapii. W pracy tej analizę zawężono do raportów z dużych kontrolnych randomizowanych badań (RCTs) oraz dodatkowo uwzględniono wnioski z metaanaliz RCTs. Podsumowanie rekomendacji zamieszczono w tabeli 2.

Podsumowanie

Ogólnie w diecie „zachodniej” stwierdza się niedobór PUFA ω-3. Wyniki uzyskane w badaniu NHANES 2003-2008 w populacji amerykańskiej wskazują, że znaczna część badanej populacji nie uzyskuje podaży PUFA ω-3 w ilości zalecanej w rekomendacjach.³⁹ Wynika to ze zbyt małej podaży w diecie produktów będących źródłem PUFA ω-3 (głównie ryb).

Odpowiednia podaż PUFA ω-3, podobnie jak innych składników odżywczych, jest istotna dla zdrowia człowieka. Należy pamiętać, że najwłaściwszym sposobem ich dostarczania jest dobrze zbilansowana dieta. Niejednoznaczne wyniki badań dotyczące wpływu PUFA ω-3 na układ krążenia mogą wynikać chociażby z różnic w sposobie przyrządzania ryb oraz w zawartości w diecie m.in. PUFA ω-6, nasyconych kwasów tłuszczowych, witamin i składników mineralnych. Jednocześnie wyniki większości obecnie dostępnych badań, zarówno kontrolnych, jak i metaanaliz, sugerują, że suplementacja PUFA ω-3 nie zawsze przynosi oczekiwane korzyści zdrowotne. Według najnowszych rekomendacji AHA³⁸ suplementacjia PUFA ω-3 jest zasadna we wtórnej prewencji choroby niedokrwiennej serca (CHD) oraz nagłej śmierci sercowej u pacjentów z występującą CHD, jak również u pacjentów z niewydolnością serca ze zmniejszoną frakcją wyrzutową w celu zmniejszenia śmiertelności i hospitalizacji. W pozostałych schorzeniach układu krążenia nie jest rekomendowane ich suplementowanie lub brak jest odpowiednich badań, aby rekomendacje mogły być sformułowane.