Powikłania perikardiocentezy

Powikłaniami, o których zawsze należy pamiętać, są (od najczęstszych):

  • uszkodzenie lub przedziurawienie ściany mięśnia sercowego (częściej przy dojściu koniuszkowym)
  • uszkodzenie lub przedziurawienie ściany naczynia wieńcowego – tętnicy bądź żyły (częściej przy dojściu przymostkowym)
  • ponowna tamponada spowodowana krwią z uszkodzonej jamy serca lub naczynia wieńcowego
  • arytmie i zaburzenia przewodzenia – bradykardia, bloki przedsionkowo-komorowe, asystolia, migotanie komór
  • odruch wazowagalny – nasilenie hipotensji
  • odma opłucnowa (dojście koniuszkowe i przymostkowe)
  • uszkodzenie tętnicy piersiowej wewnętrznej (dojście przymostkowe)
  • przypadkowe nakłucie jamy otrzewnej
  • uszkodzenie narządów jamy brzusznej, np. wątroby, żołądka (dojście lewe podżebrowe zwane podmostkowym)
  • zator powietrzny
  • powikłania infekcyjne – zapalenie osierdzia, wsierdzia, opłucnej, śródpiersia lub otrzewnej.

Rokowanie

Rokowanie pacjentów po przebytej tamponadzie serca w dużej mierze zależy od czynnika wyzwalającego. Gad i wsp.19 po analizie danych dotyczących 96 377 hospitalizacji związanych z perikardiocentezą oszacowali wewnątrzszpitalną śmiertelność pacjentów po tym zabiegu na ok. 13,1%. Największą śmiertelność wewnątrzszpitalną zaobserwowano w grupie chorych po kardiologicznych zabiegach pozawieńcowych, z infekcyjnym zapaleniem wsierdzia (ryc. 7) i aktywną chorobą nowotworową. W innym, małym badaniu20 oceniano rokowanie długoterminowe chorych po tamponadzie serca: w trakcie 45-miesięcznej obserwacji najgorszym rokowaniem (80% śmiertelność) cechowała się grupa pacjentów z nowotworami złośliwymi, mechanicznymi powikłaniami zawału serca oraz zaburzeniami hemostazy. Zdecydowanie lepszym rokowaniem odległym cechowali się chorzy po przezskórnych zabiegach sercowych (28% śmiertelność) lub z tłem infekcyjnym/zapalnym płynu w worku osierdziowym (17% śmiertelność). Informacje na temat rokowania odległego chorych po nakłuciu worka osierdziowego są bardzo ograniczone.

Ważnym aspektem wpływającym na przeżycie jest technika drenażu płynu z worka osierdziowego. Rafique i wsp.21 potwierdzili, że ryzyko nawrotu tamponady jest zdecydowanie większe w przypadku perikardiocentezy niż wydłużonego drenażu osierdziowego (52% vs 12%). Brak wydłużonego drenażu worka osierdziowego, niepełna ewakuacja płynu, zlokalizowany wysięk i nowotwór złośliwy były niezależnie związane z nawrotem tamponady serca w ciągu roku. Dostępne dane pozwalają jednak rekomendować zastosowanie kolchicyny po drenażu worka osierdziowego, zwłaszcza po zabiegach kardiochirurgicznych oraz w tamponadzie związanej z chorobą nowotworową czy zapaleniem osierdzia. Najważniejszym uzasadnieniem takiej interwencji terapeutycznej jest zapobieganie nawrotom. Kiedy jednak takie nawroty występują i/lub dojdzie do niekorzystnego następstwa po tamponadzie, jakim jest zaciskanie (konstrykcja), zawsze należy pomyśleć o leczeniu chirurgicznym – perikardiektomii.

ABSTRACT

Cardiac tamponade

Cardiac tamponade is a clinical syndrome caused by accumulation of fluid under pressure in the pericardial space, leading to impaired/reduced cardiac filling and hemodynamic instability. The most common causes of tamponade are malignancies, acute pericarditis, mechanical complications of myocardial infarction, aortic dissection as well as iatrogenic (cardiac invasive procedures) and idiopathic causes. Symptoms are usually rapid in onset but tend to vary according to the volume and rate of pericardial fluid accumulation. Patients with cardiac tamponade may present with hemodynamic instability associated with an elevated systemic venous pressure. Other clinical signs include dyspnea, tachycardia, tachypnea and low blood pressure. Pulsus paradoxus appears to be a very accurate and sensitive sign of cardiac tamponade. Echocardiography is an essential tool for the diagnosis of cardiac tamponade and evacuation of pericardial fluid, and it should be carried out without delay. The right side of the heart is a low-pressure system and the first one to show signs of a collapse in echocardiography, which is a very specific indicator of cardiac tamponade. Cardiac tamponade is a life-threatening condition which requires urgent evacuation of pericardial effusion by pericardiocentesis – an invasive procedure that involves removing fluid from the pericardial sac using a needle. Cardiac tamponade in cancer patients has the poorest prognosis because it is often a sign of an advanced neoplastic process.

Piśmiennictwo

1. Strobbe A, Adriaenssens T, Bennett J et al. Etiology and Long-Term Outcome of Patients Undergoing Pericardiocentesis. J Am Heart Assoc 2017 Dec 23;6(12):e007598

2. Sánchez-Enrique C, Nuñez-Gil IJ, Viana-Tejedor A et al. Cause and Long-Term Outcome of Cardiac Tamponade. Am J Cardiol 2016 Feb 15;117(4):664-9

3. Orbach A, Schliamser JE, Flugelman MY et al. Contemporary evaluation of the causes of cardiac tamponade: Acute and long-term outcomes. Cardiol J 2016;23(1):57-63

4. Ristić AD, Imazio M, Adler Y et al. Triage strategy for urgent management of cardiac tamponade: a position statement of the European Society of Cardiology Working Group on Myocardial and Pericardial Diseases. Eur Heart J 2014 Sep 7;35(34):2279-84

5. Adamczyk M, Wasilewski J, Niedziela J et al. Pericardial tamponade as a complication of invasive cardiac procedures: a review of the literature. Postepy Kardiol Interwencyjnej 2019;15(4):394-403

6. Hua A, O’Gallagher K, Sado D et al. Life-threatening cardiac tamponade complicating myo-pericarditis in COVID-19. Eur Heart J 2020 June 7;41(22):2130

7. Stolz L, Valenzuela J, Situ-LaCasse E et al. Clinical and historical features of emergency department patients with pericardial effusions. World J Emerg Med 2017;8(1):29-33

8. Roy CL, Minor MA, Brookhart MA et al. Does this patient with a pericardial effusion have cardiac tamponade? JAMA 2007 Apr 25;297(16):1810-8

9. Lipiec P, Hoffman P (red.). Echokardiografia kliniczna. Podręcznik Sekcji Echokardiografii Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Warszawa: Total Project, 2017

10. Zaborska B, Lichodziejewska B. Ostre stany kardiologiczne [w:] Płońska-Gościniak E (red.). Standardy kardiologiczne okiem echokardiografisty 2015. Warszawa: Medical Tribune, 2015

11. Ponikowski P, Hoffman P, Witkowski A et al. (red.). Kardiologia. Podręcznik Polskiego Towarzystwa Kardiologiczego. Gdańsk: Via Medica, 2019

12. Singh S, Wann LS, Schuchard GH et al. Right ventricular and right atrial collapse in patients with cardiac tamponade – a combined echocardiographic and hemodynamic study. Circulation 1984 Dec;70(6):966-71

13. Restrepo JA, Martinis G, Diego G et al. Low-pressure cardiac tamponade: A case report. J Cardiol Cases 2016 Apr 5;14(1):8-10

14. De Carlini CC, Maggiolini S. Pericardiocentesis in cardiac tamponade: indications and practical aspects, E-Journal of Cardiology Practice 2017;15(19). escardio.org/Journals/ E-Journal-of-Cardiology-Practice/Volume-15

15. Knap K. Nakłucie worka osierdziowego. Medycyna Praktyczna 27.01.2017. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/152283,naklucie-worka-osierdziowego

16. Kim SR, Kim EK, Cho J et al. Effect of Anti-Inflammatory Drugs on Clinical Outcomes in Patients With Malignant Pericardial Effusion. J Am Coll Cardiol 2020 Sep 29;76(13):1551-61

17. Jankowski M, Szułdrzyński K. Przygotowanie pola operacyjnego do drobnych zabiegów [w:] Gajewski P (red.). Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2020/21. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020:1557-8

18. Tomkowski W, Kuca P. Nakłucie worka osierdziowego (perikardiocenteza) [w:] Gajewski P (red.). Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2020/21. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 1572-3

19. Gad MM, Elgendy IY, Mahmoud AN et al. Temporal trends, outcomes, and predictors of mortality after pericardiocentesis in the United States. Catheter Cardiovasc Interv 2020 Feb 15;95(3):375-86

20. Orbach A, Schliamser JE, Flugelman MY et al. Contemporary evaluation of the causes of cardiac tamponade: Acute and long-term outcomes. Cardiol J 2016;23(1):57-63

21. Rafique AM, Patel N, Biner S et al. Frequency of recurrence of pericardial tamponade in patients with extended versus nonextended pericardial catheter drainage. Am J Cardiol 2011 Dec 15;108(12):1820-5

Do góry