Punkcję zatoki szczękowej wykonuje się w celach diagnostycznych i leczniczych. Badanie umożliwia ocenę pojemności zatoki, drożności jej ujścia naturalnego oraz pobranie wydzieliny do badania mikrobiologicznego. Pozwala również na ewakuację patologicznej wydzieliny ze światła zatoki, co pociąga za sobą ustąpienie lub złagodzenie dolegliwości i poprawę stanu klinicznego. Ponadto nakłucie zatoki umożliwia podanie miejscowo leków przeciwzapalnych i mukolitycznych.^19,20 W przypadku planowanych kilkakrotnych punkcji zatoki szczękowej można zastosować długotrwały drenaż, pozwalający na codzienne płukanie chorej zatoki, bez konieczności każdorazowego nakłuwania.

Wskazaniem do punkcji zatoki szczękowej jest silny ból w okolicy zajętej zatoki, brak poprawy w leczeniu przeciwbakteryjnym, powikłania oczne lub oczodołowe, ostre zapalenie zatok u osób z niedoborami odporności (konieczność pobrania materiału do badania bakteriologicznego).⁷

W przypadku podejrzenia powikłań w przebiegu ostrego zapalenia zatok przynosowych zaleca się wykonanie tomografii komputerowej oraz skierowanie na pilną konsultację specjalistyczną.

Leczenie

Postępowanie w ostrym zapaleniu zatok przynosowych, niepowikłanym wtórnym zakażeniem bakteryjnym, polega na leczeniu objawowym, którego celem jest hamowanie odpowiedzi zapalnej organizmu. Jest to strategia czujnej obserwacji i wyczekiwania bez stosowania antybiotyku. Uwzględnia ona patofizjologię ostrego zapalenia zatok przynosowych, ponieważ w pierwszej fazie reakcji zapalnej, zwanej naczyniową lub obrzękowo-wysiękową, celem leczenia jest zmniejszenie przekrwienia i obrzęku błony śluzowej nosa, gorączki i bólu towarzyszących procesowi zapalnemu. W tym okresie stosuje się leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, obkurczające naczynia oraz zmniejszające wydzielanie. Wielu autorów zaleca również krótkotrwałą miejscową steroidoterapię.^21,22 Uważa się, że stosowanie glikokortykosteroidów donosowych w leczeniu ostrego zapalenia zatok, zmniejszające lokalną odpowiedź zapalną i obrzęk błony śluzowej, poprawia upowietrznienie i drenaż zatok. Dzięki temu szybciej następuje eliminacja mikroorganizmów oraz zmniejsza się częstość i ciężkość zaostrzeń schorzenia.²² W drugiej fazie, nazywanej komórkową lub gęstą, dominuje wytwarzanie gęstej wydzieliny śluzowej, dlatego bardzo ważne jest odpowiednie nawodnienie organizmu. W tym okresie podaje się leki mukolityczne i mukokinetyczne oraz wykrztuśne.

W trzeciej fazie zapalenia, czyli wtórnego zakażenia bakteryjnego, oprócz steroidoterapii donosowej, stosuje się antybiotykoterapię empiryczną jako terapię przyczynową.²³ Oznacza to, że antybiotyk dobiera się na podstawie wyników badań potwierdzających jego skuteczność w leczeniu zakażenia rozpoznanego na podstawie oceny klinicznej. Stosowanie antybiotyku w ostrym zapaleniu jam nosa i zatok przynosowych zaleca się w następujących sytuacjach: kiedy przebieg zakażenia określony intensywnością bólu twarzoczaszki oraz gorączką powyżej 39°C jest ciężki; kiedy nie następuje poprawa kliniczna po 7-10 dniach; kiedy po wstępnej poprawie stan kliniczny się pogarsza.

Skuteczne leczenie przeciwbakteryjne zmniejsza ryzyko poważnych powikłań (np. zapalenia kości i szpiku kostnego, zakrzepicy zatoki jamistej, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, ropnia lub ropowicy oczodołu), ale również – dzięki szybszej eliminacji chorobotwórczych bakterii, przyspieszeniu ustępowania obrzęku tkanek oraz przywróceniu sprawnego drenażu i wentylacji zatok przynosowych – zapobiega rozwojowi przewlekłego zapalenia. Częstość występowania wewnątrzczaszkowych powikłań ostrego bakteryjnego zapalenia zatok wynosi 3,7% u dorosłych i około 3% u dzieci.

Antybiotykiem z wyboru (lekiem I rzutu) jest amoksycylina, która wykazuje skuteczność wobec głównych patogenów bakteryjnego zapalenia zatok – Streptococcus pneumoniae i Haemophilus influenzae. Rekomenduje się stosowanie amoksycyliny przez 10-14 dni w dużych dawkach (tab. 2).

W przypadku nadwrażliwości natychmiastowej na antybiotyki β-laktamowe zaleca się stosowanie jako leków I rzutu antybiotyków makrolidowych o wysokiej aktywności wobec Haemophilus influenzae – klarytromycyny lub azytromycyny.

Antybiotykoterapię skorygowaną (leki II rzutu) stosuje się: w przypadku niepowodzenia leczenia I rzutu – jeśli w ciągu 7 dni nie ustępują objawy chorobowe (zakażenie szczepem opornym, powikłania zakażenia, niebakteryjna przyczyna dolegliwości); w przypadku nawrotu ostrego zapalenia zatok przynosowych – jeśli wystąpi kolejny epizod zakażenia po co najmniej 10 dniach bez objawów; w sytuacji nawrotowego ostrego zapalenia jam nosowych i zatok – jeśli w ciągu roku występują co najmniej 3 epizody ostrego zakażenia po okresach wolnych od objawów; w sytuacji ostrego zakażenia nakładającego się na przewlekły proces zapalny zatok; w przypadku alergii na antybiotyki β-laktamowe i innych postaci nietolerancji.

W leczeniu skorygowanym należy podawać amoksycylinę z kwasem klawulanowym, szczególnie jeśli uprzednie leczenie amoksycyliną było nieskuteczne; w reakcji nadwrażliwości natychmiastowej na penicyliny zaleca się cefalosporyny – ester 1-acetoksyetylowy cefuroksymu lub cefprozyl.

Lekiem III rzutu w leczeniu ostrego zapalenia zatok przynosowych są fluorochinolony przeciwpneumokokowe – moksyfloksacyna, o wysokiej aktywności wobec szczepów Streptococcus pneumoniae opornych na penicylinę.

Przypadki o ciężkim przebiegu mogą wymagać parenteralnego podawania cefalosporyny III generacji (ceftriakson) z skojarzeniu z klindamycyną – leki IV rzutu (tab. 2).^21,24