W populacji europejskiej i amerykańskiej bezsenność jest częstą dolegliwością, która znacznie pogarsza codzienne funkcjonowanie.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

• rozpoznać sytuacje wymagające farmakologicznego leczenia bezsenności

• wdrożyć leczenie bezsenności

• rozpoznać działania niepożądane leków nasennych

Sposoby leczenia bezsenności zależą od jej rodzaju, przyczyny oraz czasu trwania i obejmują metody niefarmakologiczne, w tym behawioralne, oraz farmakologiczne. Najczęściej stosowanymi lekami o działaniu nasennym są benzodiazepiny, niebenzodiazepinowi agoniści receptora benzodiazepinowego (cyklopirolony) oraz niektóre leki przeciwdepresyjne. W ostatnich latach coraz więcej doniesień wskazuje na skuteczność agonistów receptorów melatoninowych w modyfikowaniu rytmu dobowego. Wprawdzie nie potwierdzono w pełni skuteczności melatoniny, jednak trwają poszukiwania nowych leków o podobnym mechanizmie działania. W 2006 r. Polskie Towarzystwo Badań nad Snem opublikowało „Standardy leczenia bezsenności”, w których zebrano wytyczne dotyczące klasyfikacji, przyczyn i leczenia bezsenności.¹

Epidemiologia i podział bezsenności

Bezsenność jest powszechnym zaburzeniem, które upośledza codzienne funkcjonowanie człowieka. Szacuje się, że dotyczy około 1/3 populacji Europy i Ameryki Północnej. W Polsce na bezsenność cierpi około 35% populacji.¹ Znamienne jest to, że na przestrzeni lat obserwuje się zwiększenie odsetka osób skarżących się na zaburzenia snu – jeszcze w latach 90. w Polsce dolegliwość ta dotyczyła około 25% populacji.

Bezsenność częściej występuje u kobiet, osób w podeszłym wieku oraz z chorobami przewlekłymi, w tym z zaburzeniami psychicznymi, np. z depresją. Należy pamiętać, że bezsenność jest objawem, a nie odrębną jednostką chorobową. Ze względu na czas trwania wyróżnia się bezsenność przygodną, krótkotrwałą i przewlekłą (tab. 1).

Bezsenność przygodna i krótkotrwała stanowią razem około połowy przypadków bezsenności i są fizjologiczną reakcją osoby zdrowej. Natomiast około 90% pacjentów, którzy zgłaszają się do lekarza z powodu bezsenności, to osoby z bezsennością przewlekłą. Ze względu na przyczyny bezsenność dzieli się na pierwotną, w której patogenezie istotną rolę odgrywa nadmierne pobudzenie związane z całodobową aktywacją układu stresu, oraz wtórną, wynikającą z zaburzeń psychicznych, somatycznych, stosowania lub odstawienia substancji psychoaktywnych. W przypadku bezsenności wtórnej skuteczne jest leczenie choroby podstawowej, ale czasem konieczne bywa dodatkowe zastosowanie leku nasennego. U pacjentów z chorobami układu oddechowego i bezdechem podczas snu stosowanie niektórych leków nasennych jest przeciwwskazane. U osób uzależnionych od leków nasennych powinno się je stopniowo odstawiać, ale nie zawsze wpływa to na poprawę snu. Bezsenność pierwotna, w której powstawaniu bierze udział wiele czynników, powinna być leczona nie tylko farmakologicznie, ale także z zastosowaniem interwencji niefarmakologicznych opartych na metodach behawioralnych.^1-3

Farmakologiczne leczenie bezsenności

Idealny lek nasenny wykazuje szybkie działanie po zastosowaniu przed snem, ma dostatecznie długi czas działania, nie wykazuje resztkowego działania następnego ranka oraz nie wywołuje uzależnienia i tolerancji. Nadal nie dysponujemy jednak takim lekiem. Trwają poszukiwania substancji, w przypadku których bilans korzyści i potencjalnych działań niepożądanych będzie lepszy.

Barbiturany

Barbiturany wymienia się często na pierwszym miejscu wśród leków należących do grupy uspokajająco-nasennych, obecnie nie są one jednak stosowane w takim wskazaniu ze względu na istotne działania niepożądane, interakcje z innymi lekami oraz duże ryzyko uzależnienia. Zostały zastąpione początkowo przez benzodiazepiny, a następnie przez niebenzodiazepinowe leki nasenne.⁴

Benzodiazepiny

Benzodiazepiny, czyli agoniści receptora benzodiazepinowego, działają przez interakcje z receptorami neuroprzekaźników hamujących, które są aktywowane przez kwas γ-aminomasłowy (GABA). Receptory GABA są białkami związanymi z błonami i można je podzielić na dwa typy: jonotropowe GABA_A i metabotropowe GABA_B Benzodiazepiny działają na receptory GABA_A, ale nie bezpośrednio, a poprzez modulowanie działania GABA.