Choroby biegunkowe stanowią poważny problem medyczny, o czym świadczy fakt, że należą do jednej z pięciu wiodących przyczyn zgonów na świecie.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

• rozpoznać biegunkę ostrą i przewlekłą

• wdrożyć leczenie u chorego z biegunką ostrą

• zaplanować diagnostykę różnicową biegunki przewlekłej

Zależnie od czasu trwania objawów wyróżnia się biegunkę ostrą i przewlekłą. W praktyce klinicznej diagnostyką i leczeniem biegunki ostrej zajmują się lekarze pierwszego kontaktu, natomiast pacjenci z biegunką przewlekłą kierowani są zwykle do poradni specjalistycznych. Z danych rejestrowych wynika, że w USA odnotowuje się rocznie 375 mln przypadków biegunki ostrej, z których 6 tys. kończy się zgonem.¹ Przebieg większości przypadków ma charakter samoograniczający, lecz część z nich nie ustępuje mimo typowego postępowania i wymaga pogłębionej diagnostyki oraz swoistego leczenia. W artykule przedstawiamy zasady diagnostyki oraz leczenia ostrej i przewlekłej biegunki ze szczególnym uwzględnieniem problematyki istotnej dla lekarza pierwszego kontaktu.

Biegunka ostra

Definicja

Biegunka ostra jest definiowana jako wzrost częstości oddawania stolca w ciągu doby (>3 wypróżnień) lub wzrost jego masy (>200 g) na skutek zwiększenia ilości wody w stolcu, przez okres trwający nie dłużej niż 14 dni.

Wywiad i badanie przedmiotowe

U podłoża większości przypadków biegunki ostrej leży zakażenie szerzące się na drodze fekalno-oralnej, dlatego dokładne zebranie wywiadu chorobowego jest kluczem do wdrożenia odpowiedniego postępowania diagnostyczno-terapeutycznego. Obok takich informacji, jak odbywane podróże, rodzaj posiłków czy stosowane leki, w ustaleniu rozpoznania pomocne jest również określenie częstości oddawania stolca, jego wyglądu (objętość, konsystencja) oraz obecności śluzu i krwi.² Znaczenie diagnostyczne mają także wiek pacjenta oraz informacje dotyczące warunków socjalno-bytowych (np. pobyt w ośrodku opieki długoterminowej: domu pomocy społecznej, domu opieki, zakładzie opiekuńczo-leczniczym) i zwyczajów żywieniowych. W wywiadzie należy uwzględnić dynamikę objawów (ustępowanie, narastanie), obecność gorączki, wymiotów, schorzeń współistniejących i, co ważne, stosowanie leków immunosupresyjnych. W badaniu przedmiotowym szczególną uwagę należy zwrócić na objawy odwodnienia, bowiem zaburzenia wodno-elektrolitowe są najważniejszym elementem obrazu chorobowego biegunki ostrej, wymagającym szybkiego skorygowania.

Diagnostyka

Rozpoznanie opiera się na dokładnie zebranym wywiadzie chorobowym, badaniu przedmiotowym i analizie objawów klinicznych. Czynniki etiologiczne ostrej biegunki przedstawiono w tabeli 1.

Samoograniczający przebieg kliniczny świadczy o wirusowym charakterze biegunki. Nie jest wówczas konieczne wykonywanie badań mikrobiologicznych stolca. Wyjątkiem od tej reguły są pacjenci z niewydolnością serca, układu oddechowego lub nerek, z niewyrównaną cukrzycą, w podeszłym wieku lub leczeni immunosupresyjnie. Badania mikrobiologiczne należy także wykonywać u pacjentów odwodnionych i gorączkujących, z podwyższonymi wykładnikami stanu zapalnego (OB, CRP), obecnością w kale krwi lub ropy oraz w przypadku przewlekania się objawów choroby. U tych chorych wczesne ustalenie czynnika etiologicznego ma istotny wpływ na wyniki leczenia. Wykrycie w stolcu laktoferyny, produkowanej przez granulocyty obojętnochłonne, wskazuje z prawdopodobieństwem 79-92% na bakteryjną etiologię biegunki. W przypadku dodatniego wyniku testu laktoferynowego zaleca się wykonanie bakteriologicznego badania stolca.³