Najczęściej występującymi działaniami niepożądanymi (częstość >4%) były: nudności, biegunka, ból głowy, ból brzucha, powiększenie obwodu brzucha i wzdęcie. Rzadziej spotykane działania niepożądane pojawiające się u mniej niż 1% chorych to: nietrzymanie stolca, parcie, częste oddawanie stolca, zaparcie, nadmierna potliwość, ból gardła, objawy lękowe, zimny pot, kaszel, zaburzenia zmysłu smaku, odbijania, objawy grypopodobne, obrzęk stawów, bóle lub skurcze mięśniowe, drżenia, omdlenia lub osłabienie, zmniejszenie apetytu, tachykardia. Lek należy do kategorii C. U chorych z niewydolnością nerek nie ma potrzeby redukowania dawki. U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby wzrasta częstość i ciężkość działań niepożądanych.⁹ Lek nie jest zarejestrowany w Polsce.

Makrogole (polietylenoglikole, PEG) są polimerami tlenku etylenu. Ich właściwości są zależne od masy cząsteczkowej, określanej numerem podawanym przy nazwie. W Polsce jest dostępnych kilka preparatów makrogoli o masie 4000 oraz 3350. Preparaty o masie cząsteczkowej 3350 są przeznaczone do leczenia zaparcia, a także IBS-C w systemie sprzedaży pozarecepturowej (OTC). Preparaty o masie 4000 do sprzedaży na receptę są przeznaczone do oczyszczenia jelita przed kolonoskopią.¹⁰

Makrogole należą do grupy środków o działaniu osmotycznym. Glikol polietylenowy, przechodząc przez przewód pokarmowy, jest wchłaniany minimalnie i nie jest metabolizowany.

Przeprowadzono badanie z randomizacją z udziałem 139 osób, trwające 28 dni. Jego celem było określenie przydatności makrogoli do leczenia IBS-C. W grupie otrzymującej makrogole wykazano wzrost średniej ilości wypróżnień. Nie zanotowano różnic w zakresie ustępowania dolegliwości określanych jako dyskomfort lub ból brzucha.¹⁰

Z uwagi na dodatkową zawartość jonów potasowych i sodowych stosowanie leków z tej grupy wymaga ostrożności u pacjentów z niewydolnością nerek, niewydolnością krążenia i z zaburzeniami elektrolitowymi. Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów w podeszłym wieku. Wśród działań niepożądanych wymienia się: nudności, uczucie pełności, wzdęcia, nudności i wymioty, skurczowe bóle brzucha, zaburzenia rytmu serca, zapalenia skóry o charakterze alergicznym.¹¹

Ryfaksymina na terenie Polski została zarejestrowana do terapii dorosłych i dzieci >12 r.ż. w przypadku zakażeń jelitowych, biegunki podróżnych, encefalopatii wątrobowej. Okres leczenia nie powinien trwać dłużej niż 7 dni.¹¹ Ryfaksymina jest antybiotykiem o szerokim zakresie działania, wliczając w to większość szczepów Gram(+) i Gram(–), tlenowych i beztlenowych, odpowiedzialnych za wywołanie zakażeń przewodu pokarmowego.^12,13

Wchłanianie ryfaksyminy po podaniu doustnym jest nieznaczne (<1%),¹³ wskutek czego antybiotyk działa miejscowo w jelicie, w świetle którego uzyskuje stężenie przewyższające wartości minimalnego stężenia hamującego (MIC – minimal inhibitory concentration) dla enteropatogenów. Małe wchłanianie leku w przewodzie pokarmowym redukuje ryzyko ogólnoustrojowych działań niepożądanych i wpływa na dobrą tolerancję leku. Przeciwwskazaniem do jego stosowania jest nadwrażliwość na ryfaksyminę lub którąkolwiek substancję pomocniczą, a także niedrożność jelit, nawet częściowa, oraz ciężki rzut wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Lek nie powinien być stosowany u pacjentów z biegunką powikłaną gorączką lub obecnością krwi w stolcu. W przypadku przedłużania się objawów biegunki zakaźnej ponad 24-48 h lub pogorszenia przebiegu choroby ryfaksyminę należy odstawić i wdrożyć inne leczenie.¹²

Ryfaksymina jest stosowana m.in. w przypadku rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, co jest zjawiskiem często towarzyszącym IBS i wpływającym na zaostrzenie dolegliwości. Zastosowanie ryfaksyminy powoduje w takim przypadku redukcję liczby bakterii w świetle jelita, zmniejszenie fermentacji, a w wyniku tego również ilości gazów i wzdęć. Te korzystne efekty występują jednak tylko u części chorych, dlatego rekomendacje do stosowania tego leku w IBS nie są silne, również w przypadku biegunkowej postaci tej choroby.

Alosetron jest zalecany tylko dla kobiet z ciężką postacią IBS-D, zwykle gdy objawy trwają dłużej niż 6 miesięcy i przy braku reakcji na konwencjonalne leczenie. Jest on silnym i selektywnym antagonistą receptora 5-HT₃. Receptory te są szeroko rozproszone na neuronach w przewodzie pokarmowym, jak również w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym. Funkcja receptorów 5-HT₃ jest związana z zależnym od ligandu bramkowaniem kanałów kationowych. Ich aktywacja powoduje depolaryzację neuronów, co wpływa na regulację bólu trzewnego, szybkość transportu treści pokarmowej przez okrężnicę, a także sekrecję w przewodzie pokarmowym.¹⁴

Ze względu na rzadkie, ale poważne działania niepożądane wskazanie do jego stosowania jest ograniczone do tych pacjentów, u których stosunek korzyści do ryzyka jest najbardziej korzystny.

Ciężkie zaparcie jest częstym (występowało nawet u 30% leczonych) i zależnym od dawki działaniem niepożądanym alosetronu. Przeciwwskazania do jego stosowania to: niedrożność lub udokumentowane zwężenie jelita, toksyczne rozdęcie okrężnicy, perforacja przewodu pokarmowego, zrosty jelitowe, niedokrwienne zapalenie jelita grubego lub zaburzenia ukrwienia jelit, zakrzepowe zapalenie żył, stan nadkrzepliwości, choroba Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zapalenie uchyłków oraz ciężka niewydolność wątroby.

Lek był badany w 86 próbach klinicznych, podczas których podawano go 11 874 osobom.¹⁵ W Polsce nie jest dostępny.

Loperamid to pochodna fenylopiperydynowa o budowie chemicznej zbliżonej do agonistów receptora opioidowego. Działa poprzez wiele różnych mechanizmów – zmniejsza perystaltykę i wydzielanie płynów do światła jelita, wydłuża czas pasażu jelitowego, zwiększa wchłanianie płynów i elektrolitów ze światła jelita. Wskazanie do jego stosowania to ostra i przewlekła biegunka.¹⁵ Lek zmniejsza uczucie parcia. U pacjentów z przetoką jelitową może być stosowany w celu zmniejszenia liczby i objętości stolców, a także poprawy ich konsystencji. Początek działania obserwuje się w ciągu jednej godziny od podania pojedynczej dawki 4 mg. Lek jest uważany za bezpieczny, a działania niepożądane występują bardzo rzadko i należą do nich: senność, zawroty głowy, ból brzucha, niedrożność, wzdęcia, nudności, zaparcia, wymioty, toksyczne rozdęcie okrężnicy. Na skórze rzadko występuje pokrzywka, świąd czy wysypka pęcherzowa. Wyjątkowo odnotowywano przypadki zatrzymania moczu i reakcje alergiczne.¹⁶ Lek jest dostępny w Polsce i dość powszechnie stosowany. Może być stosowany pomocniczo także w przypadku IBS-D.

Podsumowanie

Przedstawione wytyczne oparte na wykorzystaniu metodologii GRADE (stopniowaniu zaleceń) dotyczą zastosowania 9 leków w terapii zarówno postaci zaparciowej, jak i biegunkowej IBS. Spośród tych leków tylko część jest w Polsce stosowana.

Pomimo dużej liczby opublikowanych badań większość rekomendacji ma małą siłę, ponieważ: 1) jakość dostępnych danych jest słaba lub 2) bilans czynników ryzyka do uzyskanych korzyści dla określonej terapii nie wskazuje na celowość jej stosowania. Zalecenia dotyczące stosowania alosetronu w leczeniu IBS-D są ograniczone adekwatnie do wymogów FDA. Wobec braku modeli badań porównujących ze sobą powszechnie stosowane terapie istnieje obecnie potrzeba skupienia uwagi badaczy na porównaniu skuteczności alternatywnych sposobów leczenia. Ponadto nie przeprowadzono badań dotyczących skuteczności terapii kombinowanej w porównaniu z placebo czy zestawienia skuteczności poszczególnych leków. Nie istnieje jednolity model leczenia IBS, a pacjenci wymagają zarówno mono-, jak i politerapii, przy czym efekty takiego postępowania są niezadowalające.

Przedstawione wytyczne nie rozwiążą ważnego i częstego problemu w praktyce klinicznej, jakim jest terapia IBS. Polski lekarz mimo postępów w badaniach naukowych ma nadal ograniczone możliwości leczenia tej choroby. Od lat powszechnie stosowane są leki takie, jak trimebutyna, mebeweryna, alweryna, a także wiele innych.⁴ Ich skuteczność nie jest wystarczająca. Dlatego warto śledzić, w jakim kierunku zmierza farmakoterapia w zakresie gastroenterologii w innych krajach, gdyż niewątpliwie istnieje szansa na rozszerzanie arsenału leczenia w tym częstym i trudnym dla pacjenta oraz lekarza schorzeniu.