• badanie radiologiczne zajętych stawów (w przypadku zajęcia małych stawów wykonanie RTG rąk i stóp)
  • wczesne stadium choroby – badanie nie uwidacznia obrzęku szpiku, widoczny jest obrzęk tkanek miękkich okołostawowych i przystawowa osteoporoza (co świadczy o przekrwieniu i zapaleniu szpiku kostnego)
  • późne stadium choroby: dobra metoda diagnostyczna – widoczne są zwężenia szpar stawowych oraz brzeżne nadżerki (nadżerki są swoistym i stosunkowo czułym objawem RZS)
• USG z wykorzystaniem techniki Power Doppler
  • umożliwia ocenę stopnia zapalenia błony maziowej (jej grubość oraz stopień przekrwienia)
  • metoda bardziej czuła niż badanie fizykalne w przypadku oceny wczesnego zapalenia stawu kolanowego, jednak nie ma wystarczających danych do pełnej oceny stanu zapalnego drobnych stawów rąk i stóp^8,14,15
• rezonans magnetyczny
  • obecność takich zmian jak zapalenie błony maziowej, obrzęk kości i nadżerki kostne umożliwiają ocenę rokowania i przebiegu RZS²
  • zarówno obrzęk kości, jak i cechy zapalenia błony maziowej stwierdza się również u osób zdrowych¹⁶

Badania laboratoryjne

Badania laboratoryjne wykonywane podczas podejrzenia RZS lub wczesnego zapalenia stawów o innej etiologii^17,18:

• morfologia krwi obwodowej z rozmazem
• badanie ogólne moczu
• transaminazy
• testy serologiczne: czynnik reumatoidalny (RF – rheumatoid factor) w klasie IgM i przeciwciała antycytrulinowe (anty-CCP – anti-cyclic citrullinated peptide autoantibodies), a w przypadku podejrzenia innej etiologii niż RZS miano przeciwciał przeciwjądrowych (ANA – anti-nuclear antibodies); zarówno RF, jak i aCCP powinny być wyrażone w jednostkach układu SI. W przypadku gdy wartości te przekraczają 3-krotnie górną granicę normy w danym laboratorium, miano takie uznaje się za wysokie^11,12
• wskaźniki ostrej fazy OB i CRP – według kryteriów klasyfikacyjnych przyznaje się 1 pkt, jeśli chociaż jeden z parametrów przekracza górną granicę normy w danym laboratorium. Analizując wartości OB, należy uwzględnić płeć¹⁹
• badania dodatkowe, które umożliwią różnicowanie z innymi chorobami, ukierunkowane na typ zapalenia stawów wynikający z wywiadu i badania klinicznego, np. antygen HLA B27^11,17,19

Badania genetyczne

Obecność genów HLA-DRB1*0401 i DRB1*0404 wiąże się z gorszym rokowaniem i agresywnym przebiegiem zapalenia stawów.²

Czynniki środowiskowe rozwoju RZS

Badania epidemiologiczne wykazały zależność pomiędzy paleniem papierosów a ryzykiem rozwoju RZS. Podobne obserwacje dotyczą współwystępowania zakażenia bakteriami przyzębia Porphyromonas gingivalis.²⁰

Diagnostyka różnicowa

Rycina 2. Diagnostyka różnicowa reumatoidalnego zapalenia stawów

W procesie diagnostycznym wczesnego reumatoidalnego zapalenia stawów należy wykluczyć inne choroby tkanki łącznej, w których może wystąpić zapalenie stawów, a które wymagają odmiennego postępowania terapeutycznego.^8,9 Konieczne jest zatem różnicowanie z zapalaniem stawów w przebiegu układowego tocznia rumieniowatego, infekcyjnego zapalenia stawów, reaktywnego zapalenia stawów oraz zapalenia w przebiegu krystalopatii (dna moczanowa, choroby wywołane przez pirofosforany wapnia; ryc. 2). Ich podejrzenie jest wskazaniem do poszerzenia diagnostyki laboratoryjnej o oznaczenie stężenia kwasu moczowego w surowicy, badania serologiczne w kierunku boreliozy, zakażenia parwowirusami lub wirusami hepatotropowymi B i C.^21,22

Tabela 2. Diagnostyka różnicowa oraz objawy sugerujące inną chorobę niż RZS

Podczas różnicowania zapalenia stawów należy zwrócić uwagę na pewne charakterystyczne cechy zapalenia stawów lub objawy pozastawowe mogące sugerować chorobę inną niż RZS (tab. 2).

RZS u pacjentów w podeszłym wieku

Rycina 3. Cechy charakterystyczne RZS u pacjentów w podeszłym wieku

Reumatoidalne zapalenie stawów może wystąpić u pacjentów w podeszłym wieku (ryc. 3). Przebieg choroby jest wówczas cięższy, co wynika z odmiennej aktywności układu immunologicznego i uszkodzeń układu kostno-mięśniowego związanych ze starzeniem się organizmu.^23,24

Rycina 4. Podział RZS u pacjentów w podeszłym wieku

RZS u osób w podeszłym wieku (wg definicji WHO >60 r.ż.) różni się od choroby u młodszych chorych porównywalną częstością zachorowań u obu płci, większą aktywnością choroby oraz skłonnością do zajęcia dużych stawów. RZS u osób starszych dzielimy na dwa typy – o wczesnym (<60 r.ż.) i późnym (>60 r.ż.) początku (ryc. 4). Skuteczność i tolerancja leków modyfikujących przebieg choroby jest porównywalna w obu grupach wiekowych.^23-25

Rycina 5. Diagnostyka różnicowa zapalenia stawów u pacjentów w podeszłym wieku

Dolegliwości stawowe zgłaszane w starszym wieku powinny być w pierwszej kolejności różnicowane pomiędzy bólem stawów (athralgia) a zapaleniem stawów (arthritis). Diagnostyka różnicowa powinna uwzględnić choroby charakterystyczne dla omawianej grupy wiekowej (ryc. 5).