Trans­la­ted and re­pro­du­ced with per­mis­sion from Mayo Cli­nic Pro­ce­edings.

Pi­śmien­nic­two

1. Na­tio­nal He­art, Lung, and Blo­od In­sti­tu­te. Na­tio­nal Asth­ma Edu­ca­tion and Pre­ven­tion Pro­gram Expert Pa­nel Re­port 3 Web si­te. Gu­ide­li­nes for the dia­gno­sis and ma­na­ge­ment of asth­ma (EPR­-3). www.nhl­bi.nih.gov/gu­ide­li­nes/asth­ma/in­dex.htm. Ac­ces­sed Sep­tem­ber 28, 2008.

2. Pe­ters SP, Jo­nes CA, Ha­sel­korn T, Mink DR, Va­la­cer DJ, We­iss ST. Re­al­-world Eva­lu­ation of Asth­ma Con­trol and Tre­at­ment (RE­ACT): fin­dings from a na­tio­nal Web­-ba­sed su­rvey. J Al­ler­gy Clin Im­mu­nol. 2007 Jun;119 (6):1454-1461. Epub 2007 May 3. doi:10.1016/j.ja­ci.2007.03.022.

3. Be­au­che­sne, MF, Le­vert V, El Ta­wil M, La­bre­cque M, Bla­is L. Ac­tion plans in asth­ma. Can Re­spir J. 2006;13(6):306-310.

4. Do­uglass J, Aro­ni R, Go­eman D, et al. A qu­ali­ta­ti­ve stu­dy of ac­tion plans for asth­ma. BMJ. 2002;324(7344):1003-1005. doi:10.1136/bmj.324.7344.1003.

5. Butz AM, Huss K, Mudd K, Do­ni­than M, Rand C, Bol­lin­ger ME. Asth­ma ma­na­ge­ment prac­ti­ces at ho­me in young in­ner­-ci­ty chil­dren. J Asth­ma. 2004;41(4):433-444. doi:10.1081/JAS­-120033985.

6. Fer­nan­des AK, Mal­l­mann F, Ste­in­horst AM, et al. Cha­rac­te­ri­stics of acu­te asth­ma pa­tients at­ten­ded fre­qu­en­tly com­pa­red with tho­se at­ten­ded on­ly oc­ca­sio­nal­ly in an emer­gen­cy de­part­ment. J Asth­ma. 2003;40(6):683-690. doi:10.1081/JAS­-120023487.

7. Ma­so­li M, Fa­bian D, Holt S, Be­asley R; Glo­bal In­i­tia­ti­ve for Asth­ma (GI­NA) Pro­gram. The glo­bal bur­den of asth­ma: exe­cu­ti­ve sum­ma­ry of the GI­NA Dis­se­mi­na­tion Com­mit­tee re­port. Al­ler­gy. 2004;59(5):469-478. doi:10.1111/j.1398-9995.2004.00526.x.

8. Mark­son LE, Vol­l­mer WM, Fit­ter­man L, et al. In­si­ght in­to pa­tient dis­sa­tis­fac­tion with asth­ma tre­at­ment. Arch In­tern Med. 2001;161(3):379-384. doi:10.1001/ar­chin­te.161.3.379.

9. Hemp P. Pre­sen­te­eism: at work—but out of it. Harv Bus Rev. 2004; 82(10):49-58, 155.

10. Wil­liams SG, Schmidt DK, Redd SC, Storms W. Key cli­ni­cal ac­ti­vi­ties for qu­ali­ty asth­ma ca­re: re­com­men­da­tions of the Na­tio­nal Asth­ma Edu­ca­tion and Pre­ven­tion Pro­gram. MMWR Re­comm Rep. 2003;52(RR­-6):1-8.

11. Gib­son PG, Po­well H, Co­ugh­lan J, et al. Self­-ma­na­ge­ment edu­ca­tion and re­gu­lar prac­ti­tio­ner re­view for adults with asth­ma. Co­chra­ne Da­ta­ba­se Syst Rev. 2003;1:CD001117.

12. Gu­eva­ra JP, Wolf FM, Grum CM, Clark NM. Ef­fects of edu­ca­tio­nal in­te­rven­tions for self ma­na­ge­ment of asth­ma in chil­dren and ado­le­scents: sys­te­ma­tic re­view and me­ta­-ana­ly­sis. BMJ. 2003;326(7402):1308-1309.doi:10.1136/bmj.326.7402.1308.

13. Cof­f­man JM, Ca­ba­na MD, Hal­pin HA, Yelin EH. Ef­fects of ast­ma edu­ca­tion on chil­dren’s use of acu­te ca­re se­rvi­ces: a me­ta­-ana­ly­sis. Pe­dia­trics. 2008;121(3):575-586. doi:10.1542/peds.2007-0113.

14. To­el­le BG, Ram FS. Writ­ten in­di­vi­du­ali­sed ma­na­ge­ment plans for asth­ma in chil­dren and adults. Co­chra­ne Da­ta­ba­se Syst Rev. 2004;2: CD002171.

15. Sche­rer YK, Bru­ce S. Know­led­ge, at­ti­tu­des, and self­-ef­fi­ca­cy and com­plian­ce with me­di­cal re­gi­men, num­ber of emer­gen­cy de­part­ment vi­sits, and ho­spi­ta­li­za­tions in adults with asth­ma. He­art Lung. 2001;30(4):250-257. doi:10.1067/mhl.2001.116013.

16. New­man S, Ste­ed L, Mul­li­gan K. Self­-ma­na­ge­ment in­te­rven­tions for chro­nic il­l­ness. Lan­cet. 2004;364(9444):1523-1537. doi:10.1016/S0140­- 6736(04)17277-2.

17. Lah­den­suo A, Ha­ah­te­la T, Her­ra­la J, et al. Ran­do­mi­sed com­pa­ri­son of gu­ided self ma­na­ge­ment and tra­di­tio­nal tre­at­ment of asth­ma over one year. BMJ. 1996;312(7033):748-752.

18. Fox P, Por­ter PG, Lob SH, Bo­er JH, Ro­cha DA, Adel­son JW. Im­pro­ving asth­ma­-re­la­ted he­alth out­co­mes among low­-in­co­me, mul­tie­th­nic, scho­ol­-aged chil­dren: re­sults of a de­mon­stra­tion pro­ject that com­bi­ned con­ti­nu­ous qu­ali­ty im­pro­ve­ment and com­mu­ni­ty he­alth wor­ker stra­te­gies. Pe­dia­trics. 2007; 120(4):e902­-e911. doi:10.1542/peds.2006-1805.

19. Di­na­kar C, Van Osdol TJ, Wi­ble K. How fre­qu­ent are asth­ma exa­cer­ba­tions in a pe­dia­tric pri­ma­ry ca­re set­ting and do writ­ten asth­ma ac­tion plans help in the­ir ma­na­ge­ment? J Asth­ma. 2004;41(8):807-812. doi:10.1081/JAS­-200038418.

20. Man­gold RA, Sal­zman GA. Elec­tro­nic asth­ma ac­tion plan da­ta­ba­se: asth­ma ac­tion plan de­ve­lop­ment using Mi­cro­soft Ac­cess. J Asth­ma. 2005;42(3):191-196. doi:10.1081/JAS­-200054631.

21. D’So­uza W, Cra­ne J, Bur­gess C, et al. Com­mu­ni­ty­-ba­sed asth­ma ca­re: trial of a “cre­dit card” asth­ma self­-ma­na­ge­ment plan. Eur Re­spir J. 1994;7(7): 1260-1265.

22. McFad­den ER Jr. Acu­te se­ve­re asth­ma. Am J Re­spir Crit Ca­re Med. 2003;168(7):740-759. doi:10.1164/rccm.200208-902SO.

23. Ro­berts NJ. De­ve­lop­ment of a pa­per and elec­tro­nic pic­to­rial asth­ma self­ma­na­ge­ment plan [abs­tract]. Am J Re­spir Crit Ca­re Med. 2007;A589.

24. Tat­ters­field AE, Post­ma DS, Bar­nes PJ, et al; FA­CET In­ter­na­tio­nal Stu­dy Gro­up. Exa­cer­ba­tions of asth­ma: a de­scrip­ti­ve stu­dy of 425 se­ve­re exa­cer­ba­tions. Am J Re­spir Crit Ca­re Med. 1999;160(2):594-599.

25. Ban­zett RB, Demp­sey JA, O’Don­nell DE, Wam­boldt MZ. Symp­tom per­cep­tion and re­spi­ra­to­ry sen­sa­tion in asth­ma. Am J Re­spir Crit Ca­re Med. 2000;162(3, pt 1):1178-1182.

26. Wal­len­ste­in GV, Car­ran­za­-Ro­sen­zwe­ig J, Ko­sin­ski M, Bla­is­dell­-Gross B, Gaj­ria K, Jhin­gran P. A psy­cho­me­tric com­pa­ri­son of three pa­tient­-ba­sed me­asu­res of asth­ma con­trol. Curr Med Res Opin. 2007;23(2):369-377. doi:10.1185/030079906X167426.

27. Na­than RA, Sork­ness CA, Ko­sin­ski M, et al. De­ve­lop­ment of the ast­ma con­trol test: a su­rvey for as­ses­sing asth­ma con­trol. J Al­ler­gy Clin Im­mu­nol. 2004;113(1):59-65. doi:10.1016/j.ja­ci.2003.09.008.

28. Clark NM, Evans D, Mel­lins RB. Pa­tient use of pe­ak flow mo­ni­to­ring. Am Rev Re­spir Dis. 1992;145(3):722-725.

29. Ken­drick AH, Higgs CM, Whit­field MJ, Lasz­lo G. Ac­cu­ra­cy of per­cep­tron of se­ve­ri­ty of asth­ma: pa­tients tre­ated in ge­ne­ral prac­ti­ce. BMJ. 1993;307(6901):422-424.

30. Chet­ta A, Ger­ra G, Fo­re­si A, et al. Per­so­na­li­ty pro­fi­les and bre­ath­les­sness per­cep­tion in out­pa­tients with dif­fe­rent gra­dings of asth­ma. Am J Re­spir Crit Ca­re Med. 1998;157(1):116-122.

31. Ma­lo JL, L’Ar­che­vę­que J, Tru­de­au C, d’Aqu­ino C, Car­tier A. Sho­uld we mo­ni­tor pe­ak expi­ra­to­ry flow ra­tes or re­cord symp­toms with a sim­ple dia­ry in the ma­na­ge­ment of asth­ma? J Al­ler­gy Clin Im­mu­nol. 1993;91(3):702-709. doi:10.1016/0091-6749(93)90189-M.

32. Clo­ugh JB, Sly PD. As­so­cia­tion be­twe­en lo­wer re­spi­ra­to­ry tract symp­toms and falls in pe­ak expi­ra­to­ry flow in chil­dren. Eur Re­spir J. 1995;8(5):718-722.

33. Chan­-Yeung M, Chang JH, Man­fre­da J, Fer­gu­son A, Bec­ker A. Chan­ges in pe­ak flow, symp­tom sco­re, and the use of me­di­ca­tions du­ring acu­te exa­cer­ba­tions of asth­ma. Am J Re­spir Crit Ca­re Med. 1996;154(4, pt 1): 889-893.

34. Igna­cio­-Gar­cia JM, Gon­za­lez­-San­tos P. Asth­ma self­-ma­na­ge­ment edu­ca­tion pro­gram by ho­me mo­ni­to­ring of pe­ak expi­ra­to­ry flow. Am J Re­spir Crit Ca­re Med. 1995;151(2, pt 1):353-359.

35. Bo­ushey HA, Sork­ness CA, King TS, et al; Na­tio­nal He­art, Lung, and Blo­od In­sti­tu­te’s Asth­ma Cli­ni­cal Re­se­arch Ne­twork. Da­ily ver­sus as­-ne­eded cor­ti­co­ste­ro­ids for mild per­si­stent asth­ma. N Engl J Med. 2005;352(15):1519- 1528. doi:10.1056/NEJ­Mo­a042552.

36. Red­del HK, Bar­nes DJ; Exa­cer­ba­tion Ad­vi­so­ry Pa­nel. Phar­ma­co­lo­gi­cal stra­te­gies for self­-ma­na­ge­ment of asth­ma exa­cer­ba­tions. Eur Re­spir J. 2006; 28(1):182-199. doi:10.1183/09031936.06.00105305.

37. Har­ri­son TW, Obor­ne J, New­ton S, Tat­ters­field AE. Do­ubling the do­se of in­ha­led cor­ti­co­ste­ro­id to pre­vent asth­ma exa­cer­ba­tions: ran­do­mi­sed con­trol­led trial. Lan­cet. 2004;363(9405):271-275. doi:10.1016/S0140­-6736(03)15384-6.

38. Fit­zGe­rald JM, Shrag­ge D, Had­don J, et al. A ran­do­mi­zed, con­trol­led trial of high do­se, in­ha­led bu­de­so­ni­de ver­sus oral pred­ni­so­ne in pa­tients di­schar­ged from the emer­gen­cy de­part­ment fol­lo­wing an acu­te asth­ma exa­cer­ba­tion. Can Re­spir J. 2000;7(1):61-67.

39. Ri­ce­-McDo­nald G, Bow­ler S, Sta­ines G, Mit­chell C. Do­ubling da­ily in­ha­led cor­ti­co­ste­ro­id do­se is in­ef­fec­ti­ve in mild to mo­de­ra­te­ly se­ve­re at­tacks of asth­ma in adults. In­tern Med J. 2005;35(12):693-698. doi:10.1111/j.1445-5994.2005.00972.x.

40. Le­vy ML, Ste­ven­son C, Ma­slen T. Com­pa­ri­son of short co­ur­ses of oral pred­ni­so­lo­ne and flu­ti­ca­so­ne pro­pio­na­te in the tre­at­ment of adults with acu­te exa­cer­ba­tions of asth­ma in pri­ma­ry ca­re. Tho­rax. 1996;51(11):1087-1092.

41. Fo­re­si A, Mo­rel­li MC, Ca­te­na E; Ita­lian Stu­dy Gro­up. Low­-do­se bu­de­so­ni­de with the ad­di­tion of an in­cre­ased do­se du­ring exa­cer­ba­tion is ef­fec­ti­ve in long­-term asth­ma con­trol. Chest. 2000;117(2):440-446. doi:10.1378/chest.117.2.440.

42. Ro­dri­go G, Ro­dri­go C. In­ha­led flu­ni­so­li­de for acu­te se­ve­re asth­ma. Am J Re­spir Crit Ca­re Med. 1998;157(3, pt 1):698-703.

43. Schuh S, Re­isman J, Al­sheh­ri M, et al. A com­pa­ri­son of in­ha­led flu­ti­ca­so­ne and oral pred­ni­so­ne for chil­dren with se­ve­re acu­te asth­ma. N Engl J Med. 2000;343(10):689-694. doi:10.1056/NEJ­M200009073431003.

44. Pau­wels RA, Löfdahl C­-G, Post­ma DS, et al; For­mo­te­rol and Cor­ti­co­ste­ro­ids Es­ta­bli­shing The­ra­py (FA­CET) In­ter­na­tio­nal Stu­dy Gro­up. Ef­fect of in­ha­led for­mo­te­rol and bu­de­so­ni­de on exa­cer­ba­tions of asth­ma [Pu­bli­sher cor­rec­tion ap­pe­ars in N Engl J Med. 1998;338(2):139]. N Engl J Med. 1997;337(20):1405-1411. doi:10.1056/NEJ­M199711133372001.

45. O’Byr­ne PM, Bar­nes PJ, Ro­dri­gu­ez­-Ro­isin R, et al. Low do­se in­ha­led bu­de­so­ni­de and for­mo­te­rol in mild per­si­stent asth­ma: the OPTI­MA ran­do­mi­zed trial. Am J Re­spir Crit Ca­re Med. 2001.164(8, pt 1):1392-1397.

46. Nel­son HS, We­iss ST, Ble­ec­ker ER, Yan­cey SW, Do­rin­sky PM; SMART Stu­dy Gro­up. The Sal­me­te­rol Mul­ti­cen­ter Asth­ma Re­se­arch Trial: a com­pa­ri­son of usu­al phar­ma­co­the­ra­py for asth­ma or usu­al phar­ma­co­the­ra­py plus sal­me­te­rol [pu­bli­shed cor­rec­tion ap­pe­ars in Chest. 2006;129(5):1393]. Chest. 2006;129(1):15-26. doi:10.1378/chest.129.1.15.

47. Pau­wels RA, Se­ars MR, Camp­bell M, et al; RE­LIEF Stu­dy In­ve­sti­ga­tors. For­mo­te­rol as re­lief me­di­ca­tion in asth­ma: a worl­dwi­de sa­fe­ty and ef­fec­ti­ve­ness trial. Eur Re­spir J. 2003;22(5):787-794. doi:10.1183/09031936.03.00055803.

48. Pa­pi A, Ca­no­ni­ca GW, Ma­estrel­li P, et al; BEST Stu­dy Gro­up. Re­scue use of bec­lo­me­tha­so­ne and al­bu­te­rol in a sin­gle in­ha­ler for mild asth­ma. N Engl J Med. 2007;356(20):2040-2052. doi:10.1056/NEJ­Mo­a063861.

49. O’Byr­ne PM, Bis­ga­ard H, Go­dard PP, et al. Bu­de­so­ni­de/for­mo­te­rol com­bi­na­tion the­ra­py as both ma­in­te­nan­ce and re­lie­ver me­di­ca­tion in asth­ma. Am J Re­spir Crit Ca­re Med. 2005 Jan 15;171(2):129-136. Epub 2004 Oct 22. doi:10.1164/rccm.200407-884OC.

50. Ro­we BH, Spo­oner CH, Du­char­me FM, Bret­zlaff JA, Bo­ta GW. Cor­ti­co­ste­ro­ids for pre­ven­ting re­lap­se fol­lo­wing acu­te exa­cer­ba­tions of asth­ma. Co­chra­ne Da­ta­ba­se Syst Rev. 2007;3:CD000195.

51. Man­ser R, Re­id D, Abram­son M. Cor­ti­co­ste­ro­ids for acu­te se­ve­re ast­ma in ho­spi­ta­li­sed pa­tients. Co­chra­ne Da­ta­ba­se Syst Rev. 2001;1:CD001740.

52. Ha­se­ga­wa T, Ishi­ha­ra K, Ta­ka­ku­ra S, et al. Du­ra­tion of sys­te­mic cor­ti­co­ste­ro­ids in the tre­at­ment of asth­ma exa­cer­ba­tion: a ran­do­mi­zed stu­dy. In­tern Med. 2000;39(10):794-797. doi:10.2169/in­ter­nal­me­di­ci­ne.39.794

53. O’Dri­scoll BR, Kal­ra S, Wil­son M, Pic­ke­ring CA, Car­roll KB, Wo­od­cock AA. Do­uble­-blind trial of ste­ro­id ta­pe­ring in acu­te asth­ma. Lan­cet. 1993;341(8841):324-327. doi:10.1016/0140-6736(93)90134-3.

54. Webb J, Clark TJ. Re­co­ve­ry of pla­sma cor­ti­co­tro­phin and cor­ti­sol le­vels after a three­-we­ek co­ur­se of pred­ni­so­lo­ne. Tho­rax. 1981;36(1):22-24.

55. Hat­ton MQ, Va­the­nen AS, Al­len MJ, Da­vies S, Co­oke NJ. A com­pa­ri­son of ‘abrup­tly stop­ping’ with ‘ta­iling off’ oral cor­ti­co­ste­ro­ids in acu­te asth­ma. Re­spir Med. 1995;89(2):101-104. doi:10.1016/0954-6111(95)90191-4.

56. Cy­dul­ka RK, Emer­man CL. A pi­lot stu­dy of ste­ro­id the­ra­py after emer­gen­cy de­part­ment tre­at­ment of acu­te asth­ma: is a ta­per ne­eded? J Emerg Med. 1998;16(1):15-19. doi:10.1016/S0736­-4679(97)00227-8.

57. Ka­ran RS, Pan­dhi P, Be­he­ra D, Sa­ily R, Bhar­ga­va VK. A com­pa­ri­son of non­-ta­pe­ring vs. ta­pe­ring pred­ni­so­lo­ne in acu­te exa­cer­ba­tion of asth­ma in­vo­lving use of the low­-do­se ACTH test. Int J Clin Phar­ma­col Ther. 2002;40(6):256-262.

Komentarz

dr n. med. Izabela Kupryś-Lipińska, Klinika Chorób Wewnętrznych Astmy i Alergii, Katedra Pulmonologii i Alergologii UM, Łódź

Small izabela kupry%c5%9b lipi%c5%84sk opt

dr n. med. Izabela Kupryś-Lipińska

Ast­ma oskrze­lo­wa jest cho­ro­bą prze­wle­kłą, przy obec­nym sta­nie wie­dzy nie­ule­czal­ną, trwa­ją­cą wie­le lat, a cza­sa­mi nie­mal ca­łe ży­cie, prze­bie­ga­ją­cą z okre­sa­mi za­ostrzeń i re­mi­sji. Kon­tro­lo­wa­na ast­ma ma mi­ni­mal­ny wpływ na ży­cie cho­re­go, ast­ma nie­do­sta­tecz­nie kon­tro­lo­wa­na mo­że być przy­czy­ną złe­go sa­mo­po­czu­cia, ogra­ni­cze­nia wy­dol­no­ści wy­sił­ko­wej, po­gor­sze­nia ja­ko­ści ży­cia, nie­pla­no­wa­nych wi­zyt u le­ka­rza, ho­spi­ta­li­za­cji, a na­wet zgo­nu. Ogra­ni­cza moż­li­wość na­uki czy wy­ko­ny­wa­nia pra­cy za­wo­do­wej. Ce­lem te­ra­pii ast­my jest za­tem osią­gnię­cie jej peł­nej kon­tro­li.

Aby uzy­skać kon­tro­lę nad cho­ro­bą prze­wle­kłą nie wy­star­czą do­bry spe­cja­li­sta i sku­tecz­ne le­ki. Po­trzeb­ni są jesz­cze świa­do­mi i wy­edu­ko­wa­ni pa­cjent oraz je­go ro­dzi­na, po­nie­waż to oni na co dzień zma­ga­ją się z cho­ro­bą. Ak­tyw­ny udział pa­cjen­ta w te­ra­pii ma szcze­gól­ne zna­cze­nie w przy­pad­ku cho­rób o zmien­nym na­si­le­niu, kie­dy nie moż­na za­le­cić sztyw­ne­go sche­ma­tu le­cze­nia, a mo­dy­fi­ka­cji te­ra­pii na­le­ży do­ko­ny­wać na bie­żą­co. Tak jest wła­śnie w przy­pad­ku ast­my, w któ­rej do więk­szo­ści cięż­kich za­ostrzeń do­cho­dzi po­za szpi­ta­lem, a opóź­nie­nie wdro­że­nia le­cze­nia zwięk­sza ry­zy­ko ho­spi­ta­li­za­cji i zgo­nu.

Współ­cze­sne poj­mo­wa­nie ro­li pa­cjen­ta w le­cze­niu cho­rób prze­wle­kłych opie­ra się na za­sa­dzie współ­udzia­łu kon­tro­lo­wa­ne­go, czy­li ak­tyw­ne­go udzia­łu cho­re­go w te­ra­pii w za­kre­sie wy­ty­czo­nym przez le­ka­rza.1 Pa­cjent po­wi­nien uzy­skać od le­ka­rza lub in­nych pra­cow­ni­ków służ­by zdro­wia in­for­ma­cje na te­mat cho­ro­by, spo­so­bów jej le­cze­nia, ro­ko­wa­nia i swo­jej ro­li w pro­ce­sie te­ra­peu­tycz­nym. Po­wi­nien iden­ty­fi­ko­wać za­gro­że­nia i wie­dzieć, jak na nie re­ago­wać. Po­wi­nien rów­nież znać czyn­ni­ki pro­wo­ku­ją­ce na­pa­dy ast­my, wie­dzieć ja­kie le­ki przy­jąć i kie­dy szu­kać fa­cho­wej po­mo­cy me­dycz­nej. Z ba­da­nia IN­SPI­RE (2006) wy­ni­ka, że tyl­ko 29% pa­cjen­tów jest in­stru­owa­nych, w ja­ki spo­sób in­ten­sy­fi­ko­wać te­ra­pię w przy­pad­ku na­si­le­nia ob­ja­wów ast­my, pod­czas gdy 88% chcia­ło­by ta­ką wie­dzę po­sia­dać.2

Ba­da­nia wy­ka­za­ły, że za­zwy­czaj w cią­gu 5 min od za­koń­cze­nia wi­zy­ty u le­ka­rza pa­cjen­ci za­po­mi­na­ją oko­ło 50% usły­sza­nych in­for­ma­cji. Za­le­ce­nia na­le­ży za­tem po­wta­rzać pod­czas ko­lej­nych wi­zyt, wska­za­ne jest rów­nież wzmoc­nie­nie prze­ka­zu ust­ne­go in­for­ma­cja­mi pi­sem­ny­mi.3 Tym­cza­sem w jed­nym z ba­dań son­da­żo­wych za­le­ce­nia pi­sem­ne otrzy­ma­ło tyl­ko 3% cho­ru­ją­cych na ast­mę, w tym tyl­ko 18% pa­cjen­tów z umiar­ko­wa­ną i cięż­ką ast­mą.4

Hau­gh­ney i wsp.5 prze­pro­wa­dzi­li ba­da­nie an­kie­to­we z uży­ciem tech­ni­ki eli­mi­na­cji w za­kre­sie pre­fe­ro­wa­nych przez pa­cjen­tów me­tod le­cze­nia ast­my i wy­ni­ków te­go le­cze­nia. Na pod­sta­wie od­po­wie­dzi pa­cjen­tów usta­lo­no naj­waż­niej­sze ce­le te­ra­pii. Aby uzy­skać cel sto­ją­cy naj­wy­żej w hie­rar­chii pa­cjent jest w sta­nie zre­zy­gno­wać z po­zo­sta­łych po­trzeb. We­dług pa­cjen­tów sześć naj­waż­niej­szych po­trzeb zwią­za­nych z te­ra­pią to ko­lej­no:

1) jak naj­mniej­sza licz­ba in­ha­la­to­rów

2) ma­ła daw­ka gli­ko­kor­ty­ko­ste­ro­idu wziew­ne­go

3) po­sia­da­nie pi­sem­ne­go pla­nu le­cze­nia

4) le­cze­nie za­ostrze­nia ast­my w do­mu

5) kon­tro­la ast­my

6) cał­ko­wi­te ustą­pie­nie ob­ja­wów ast­my.


Po­sia­da­nie pi­sem­ne­go pla­nu zaj­mu­je – jak wi­dać – wy­so­kie, trze­cie miej­sce w hie­rar­chii po­trzeb pa­cjen­ta.

Pro­gra­my edu­ka­cyj­ne opar­te na sto­so­wa­niu przez pa­cjen­tów pi­sem­ne­go pla­nu po­stę­po­wa­nia są sku­tecz­niej­sze niż in­ne for­my sa­mo­dziel­ne­go dzia­ła­nia pa­cjen­tów. Oso­bi­sty plan, opra­co­wa­ny przez le­ka­rza pro­wa­dzą­ce­go, po­zwa­la pa­cjen­tom w ra­zie po­trze­by sa­mo­dziel­nie mo­dy­fi­ko­wać le­cze­nie. Dzię­ki te­mu moż­na szyb­ko uzy­skać po­pra­wę kon­tro­li cho­ro­by. Sto­so­wa­nie pla­nu zmniej­sza o 1/3 do 2/3 licz­bę ho­spi­ta­li­za­cji i wi­zyt na od­dzia­le po­mo­cy do­raź­nej, do­dat­ko­wych nie­pla­no­wa­nych wi­zyt u le­ka­rza, nie­obec­no­ści w pra­cy i noc­nych prze­bu­dzeń spo­wo­do­wa­nych ast­mą.6 Osza­co­wa­no, że sto­so­wa­nie przez 8 pa­cjen­tów pla­nu sa­mo­dziel­ne­go po­stę­po­wa­nia za­po­bie­ga 1 wi­zy­cie na od­dzia­le po­mo­cy do­raź­nej, a przez 20 pa­cjen­tów za­po­bie­ga 1 ho­spi­ta­li­za­cji. GI­NA za­le­ca, aby każ­dy pa­cjent cho­ru­ją­cy na ast­mę otrzy­mał pi­sem­ny in­dy­wi­du­al­ny plan le­cze­nia z uwzględ­nie­niem po­stę­po­wa­nia w za­ostrze­niach ast­my. Sta­no­wi on in­te­gral­ny ele­ment opie­ki nad pa­cjen­tem.1

Z ar­ty­ku­łu Ran­ka i wsp. czy­tel­nik mo­że do­wie­dzieć się, jak stwo­rzyć sku­tecz­ny pi­sem­ny plan po­stę­po­wa­nia w ast­mie. Wska­zów­ki opra­co­wa­no na pod­sta­wie wy­tycz­nych Na­tio­nal Asth­ma Edu­ca­tion and Pre­ven­tion Pro­gram (NA­EPP).7 Au­to­rzy wy­mie­nia­ją czyn­ni­ki ry­zy­ka zgo­nu z po­wo­du ast­my, wska­zu­jąc pa­cjen­tów, u któ­rych czyn­ni­ki te wy­stę­pu­ją, ja­ko gru­pę od­no­szą­cą naj­wię­cej ko­rzy­ści ze sto­so­wa­nia pla­nu.

Au­to­rzy pod­kre­śla­ją rów­nież, że ta for­ma sa­mo­kon­tro­li jest wciąż nie­do­sta­tecz­nie roz­po­wszech­nio­na wśród pa­cjen­tów. Od­po­wie­dzial­ność za tę sy­tu­ację po­no­szą ich zda­niem le­ka­rze. W ar­ty­ku­le opi­sa­no rów­nież moż­li­wo­ści sa­mo­dziel­ne­go mo­ni­to­ro­wa­nia przez pa­cjen­tów prze­bie­gu ast­my, przed­sta­wia­jąc wa­dy i za­le­ty pla­nów opar­tych na mo­ni­to­ro­wa­niu ob­ja­wów i war­to­ści PEF. Au­to­rzy wska­zu­ją na Asth­ma Con­trol Test (ACT) ja­ko na przy­dat­ne na­rzę­dzie, słu­żą­ce pa­cjen­tom do sa­mo­dziel­nej oce­ny stop­nia kon­tro­li ast­my. Przy­po­mnij­my, że ACT skła­da się tyl­ko z 5 py­tań do­ty­czą­cych ob­ja­wów ast­my, ich wpły­wu na ży­cie pa­cjen­ta, sto­so­wa­nia le­ku ra­tun­ko­we­go i oce­ny kon­tro­li ast­my przez pa­cjen­ta.8 Jest przej­rzy­sty i ła­twy do wy­ko­na­nia oraz in­ter­pre­ta­cji. Na pod­sta­wie od­po­wie­dzi pa­cjent oce­nia po­ziom kon­tro­li ast­my. Moż­li­we są na­stę­pu­ją­ce wy­ni­ki: bar­dzo do­bra kon­tro­la, nie­za­do­wa­la­ją­ca kon­tro­la, cał­ko­wi­ty brak kon­tro­li (ozna­cza po­trze­bę in­ter­wen­cji far­ma­ko­lo­gicz­nej i ko­niecz­ność kon­sul­ta­cji z le­ka­rzem pro­wa­dzą­cym). Do­stęp­na jest już pol­ska wer­sja te­go te­stu (http://www.ast­ma.edu.pl/test_kon­tro­li_ast­my.html).

Pa­cjen­ci sa­mo­dziel­nie ob­ser­wu­ją ob­ja­wy ast­my, in­tu­icyj­nie się­ga­ją po le­ki ra­tun­ko­we, są w sta­nie opi­sać swój stan w cią­gu ostat­nich dni na­wet bez szcze­gó­ło­we­go za­pi­sy­wa­nia zda­rzeń. Stąd sku­tecz­ność tej for­my i prze­wa­ga nad po­mia­ra­mi PEF, o któ­rych pa­cjen­ci nie za­wsze pa­mię­ta­ją. Re­gu­lar­ne mo­ni­to­ro­wa­nie PEF wska­za­ne jest jed­nak w przy­pad­ku za­bu­rzo­nej per­cep­cji ob­ja­wów lub w sy­tu­acji, gdy znacz­nie upo­śle­dzo­nej czyn­no­ści płuc nie to­wa­rzy­szy istot­ne na­si­le­nie ob­ja­wów. Sku­tecz­ny plan po­stę­po­wa­nia po­wi­nien: opi­sy­wać ob­ja­wy alar­mo­we za­ostrzeń ast­my, róż­ni­co­wać lek­kie za­ostrze­nie od cięż­kie­go, za­wie­rać przej­rzy­sty sche­mat dzia­ła­nia, okre­ślać czas, po któ­rym na­le­ży spo­dzie­wać się po­pra­wy oraz mo­ment, kie­dy pil­nie na­le­ży sko­rzy­stać z po­mo­cy me­dycz­nej, wraz z nu­me­rem te­le­fo­nu, pod któ­ry pa­cjent lub je­go ro­dzi­na po­win­ni w ta­kiej sy­tu­acji za­dzwo­nić. Do­brze przy­go­to­wa­ny plan po­ma­ga w pro­wa­dze­niu pa­cjen­ta i za­pew­nia mu opty­mal­ne le­cze­nie oraz bez­pie­czeń­stwo. Spo­śród pa­cjen­tów, któ­rzy otrzy­mu­ją ta­kie pla­ny 90% oce­nia je ja­ko po­moc­ne na co dzień. Za­chę­cam do wdra­ża­nia in­dy­wi­du­al­nych pla­nów te­ra­pii do prak­ty­ki kli­nicz­nej.


Pi­śmien­nic­two:

1. http://gi­na­sth­ma.org/

2. Par­trid­ge MR, van der Mo­len T, Myr­seth SE, et al.: At­ti­tu­des and ac­tions of asth­ma pa­tients on re­gu­lar ma­in­te­nan­ce the­ra­py: the IN­SPI­RE stu­dy. BMC Pulm Med. 2006 Jun 13;6:13.

3. Pe­der­sen S. En­su­ring com­plian­ce in chil­dren. Eur Re­spir J. 1992 Jan;5(1):143-5.

4. Pri­ce D, Wol­fe S. De­li­ve­ry of asth­ma ca­re: pa­tients’ use of and views on he­al­th­ca­re se­rvi­ces as de­ter­mi­ned from a na­tion­wi­de in­te­rview su­rvey. Asth­ma J. 2000;5(3):141–144.

5. Hau­gh­ney J, Flet­cher M, Wol­fe S, et al.: Fe­atu­res of asth­ma ma­na­ge­ment: qu­an­ti­fy­ing the pa­tients per­spec­ti­ve. BMC Pulm Med. 2007 Dec 6;7(1):16.

6. Gib­son PG, Po­well H, Co­ugh­lan J, et al.: Li­mi­ted (in­for­ma­tion on­ly) pa­tient edu­ca­tion pro­grams for adults with asth­ma. Co­chra­ne Da­ta­ba­se Syst Rev. 2002;(2):CD001005.

7. http://www.nhl­bi.nih.gov/abo­ut/na­epp/

8. Na­than RA, Sork­ness CA, Ko­sin­ski M, et al.: De­ve­lop­ment of the asth­ma con­trol test: a su­rvey for as­ses­sing asth­ma con­trol. J Al­ler­gy Clin Im­mu­nol. 2004 Jan;113(1):59-65.

Do góry