Wprowadzenie

Ostre zapalenie trzustki (OZT) jest najczęstszą chorobą tego narządu na świecie.¹ Obserwuje się wzrost zachorowalności, ale też spadek śmiertelności z powodu ostrego zapalenia trzustki, która wynosi <2%.² Roczną zapadalność szacuje się na 13-45 przypadków na 100 000 osób. Większość powikłań śmiertelnych występuje w pierwszych 2 tygodniach choroby, stąd ważne są znajomość precyzyjnych kryteriów rozpoznania i wdrożenie należytego leczenia od początku trwania choroby.³

lek. Krzysztof Skoczylas

Rozpoznanie ostrego zapalenia trzustki

Kryteria rozpoznania ostrego zapalenia trzustki opierają się na stwierdzeniu 2 z 3 cech:

• typowego bólu określanego jako nagły, stały, silny, zlokalizowany w nadbrzuszu, czasem promieniujący do kręgosłupa
• co najmniej trzykrotnego zwiększenia aktywności lipazy lub amylazy w surowicy krwi obwodowej
• charakterystycznego dla OZT obrazu tomografii komputerowej ze środkiem kontrastowym lub rezonansu magnetycznego albo ultrasonografii jamy brzusznej.

Zwiększenie aktywności enzymów nie zawsze koreluje z ciężkością procesu zapalnego, amylaza zwiększa swoją aktywność w ciągu pierwszych 6-12 godzin, zaś lipaza w pierwszych 24 godzinach i utrzymuje się dłużej niż amylaza. Kryterium oparte na badaniach obrazowych jest szczególnie przydatne w sytuacji granicznych wartości parametrów enzymatycznych lub wątpliwości diagnostycznych. Zwykle badania te przeprowadza się po pierwszych 5 dobach ostrego zapalenia trzustki, kiedy to można ocenić martwicę w obrębie narządu.⁴

Przyczyny ostrego zapalenia trzustki

Przyczyny ostrego zapalenia trzustki zawarto w tabeli 1. W 80% przypadków jest to efekt kamicy żółciowej lub toksycznego działania alkoholu etylowego.

Klasyfikacje postaci i powikłań ostrego zapalenia trzustki

Wyróżnia się dwa rodzaje ostrego zapalenia trzustki:

• śródmiąższowo-obrzękowe
• martwicze.⁵

Tabela 1. Najczęstsze przyczyny ostrego zapalenia trzustki

Na podstawie klasyfikacji z Atlanty wyróżnia się 3 postacie ostrego zapalenia trzustki:

• łagodną
• umiarkowanie ciężką
• ciężką.⁵

Postać łagodna ma najczęściej przebieg śródmiąższowy, nie powoduje powikłań narządowych ani miejscowych, do których zalicza się: występowanie zbiorników trzustkowych i okołotrzustkowych oraz zaburzeń opróżniania żołądka, zakrzepicę żyły śledzionowej i wrotnej oraz martwicę jelita grubego. Postać łagodna, najczęstsza, występująca w 75-80% przypadków, zwykle nie wymaga diagnostyki obrazowej i przemija w ciągu 3-7 dni od początku choroby.⁴

Postać umiarkowanie ciężka charakteryzuje się przejściową niewydolnością narządową (układu krążenia, oddechowego, nerek), którą określa się na podstawie skali Marshalla (tab. 2). Ta postać trwa <48 godzin. W jej przebiegu może również dojść do powikłań ogólnych lub miejscowych.⁴ Do powikłań ogólnych zalicza się zaostrzenie współistniejących chorób przewlekłych, takich jak: niewydolność serca, przewlekła choroba wątroby bądź płuc.

Postać ciężka cechuje się przetrwałą, trwającą >48 godzin, niewydolnością narządową. W większości przypadków stwierdza się martwicę narządu. Śmiertelność wynosi ok. 30%.