Zgodnie z aktualnymi rekomendacjami u pacjentów z rozpoznaniem nadwagi lub otyłości i NAFLD należy dążyć do uzyskania 5-10% ubytku wyjściowej masy ciała w czasie 6 miesięcy^3,4,6.

Modyfikacja sposobu odżywiania się

Nie można stosować zbyt rygorystycznych diet niejednokrotnie rekomendowanych w czasopismach lub internecie, ponieważ nie mogą być długotrwale realizowane ze względu na ryzyko wystąpienia niedoborów składników pokarmowych, a ponadto zbyt szybka redukcja tkanki tłuszczowej może się przyczynić do nasilenia stłuszczenia wątroby. Co więcej, pacjent szybko się zniechęca do takich diet i wraca do swojego sposobu odżywiania, w związku z czym obserwuje się efekt jo-jo, czyli szybki przyrost masy ciała, wyższy niż utracona masa ciała w czasie stosowania diety.

Zmiany należy wprowadzać metodą małych kroków, czyli podczas każdej kolejnej wizyty dodawać 3-4, np. zwiększenie spożycia warzyw, ograniczenie spożycia słodyczy, zmniejszenie wieczornego posiłku, jedzenie śniadań. Nie należy pacjentowi wszystkiego zabraniać, trzeba mu natomiast uświadomić, że pewne produkty może jeść w wyjątkowych sytuacjach raz na jakiś czas i w niewielkich ilościach.

Ważnym elementem zmian jest zastępowanie produktów o wysokiej energetyczności takimi, które mają podobny smak, ale niższą energetyczność (prof. Olszanecka-Glinianowicz określiła takie postępowanie jako ekonomię zarządzania kaloriami, która ma na celu zmianę jakości bez zmniejszania ilości spożywanych pokarmów).

Przykłady takich zmian:

• twaróg tłusty 100 g = 175 kcal zastępuje się chudym 100 g = 60 kcal
• mleko tłuste 3,2% tłuszczu 100 g = 61 kcal zastępuje się chudym 0,5% = 37 kcal
• tuńczyka w oleju 100 g =190 kcal zastępuje się tuńczykiem w sosie własnym 100 g = 96 kcal.

Elementem takich zmian jest także modyfikacja sposobu przygotowywania posiłków:

• niepolewanie tłuszczem ziemniaków i warzyw
• zmiana smażenia na tłuszczu na gotowanie, gotowanie na parze, pieczenie bez tłuszczu, duszenie i grillowanie
• zastąpienie majonezu w surówce jogurtem
• gotowanie zup na wywarach warzywnych, a nie mięsnych
• zastąpienie śmietany w zupie jogurtem lub 0,5% mlekiem, niestosowanie zasmażek
• zastąpienie kalorycznych przekąsek, np. chipsów, paluszków, orzeszków, surowymi lub ugotowanymi na parze warzywami pokrojonymi w słupki.

Zmiany jakości spożywanych pokarmów powinny także objąć:

• zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego poprzez zmianę pieczywa pszennego na razowe lub graham. Ponadto w jadłospisie nie powinno zabraknąć razowego pieczywa, gruboziarnistych kasz, razowego makaronu i brązowego ryżu. Do każdego posiłku powinny być podawane warzywa w różnej postaci, najlepiej surowej. Dzienne spożycie warzyw powinno wynosić minimum 400 g. Rośliny strączkowe, które są cennym źródłem nie tylko błonnika, lecz także aminokwasów, należy spożywać 2-3 razy w tygodniu. Zaleca się spożycie 25-40 g błonnika na dobę
• ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych (tłusty nabiał, tłuste wędliny i mięso, boczek, słonina, smalec, łój, masło) i zastąpienie ich tłuszczami roślinnymi ze względu na obecność wielonienasyconych i jednonasyconych kwasów tłuszczowych. Najlepszym wyborem jest olej rzepakowy i oliwa z oliwek. Olej rzepakowy zawiera odpowiednie proporcje kwasów tłuszczowych omega-3 do omega-6 na poziomie 4-5:1. Żeby zachować odpowiednią proporcję spożycia kwasów tłuszczowych, minimum 3 razy w tygodniu należy jeść ryby, unikając ich smażenia i długotrwałego przygotowywania w wysokich temperaturach (utlenianie kwasów tłuszczowych omega-3)
• ograniczenie spożycia cukrów prostych (sacharozy, glukozy, fruktozy, ksylitolu i mannitolu).

Cukry w diecie

Bardzo często nie zwraca się uwagi na źródła energii, jakimi są: słodkie napoje gazowane, kompoty, soki owocowe oraz owoce i miód. Owoce i robione z nich soki oraz miód są źródłem fruktozy. Zbyt dużo fruktozy dostarczonej do wątroby skutkuje nadmiarem syntezy kwasów tłuszczowych i gromadzeniem się ich w wątrobie, co może sprzyjać jej stłuszczeniu. W związku z tym w jadłospisie pacjenta z NAFLD ogranicza się owoce i soki owocowe. Należy tu również wspomnieć o syropie glukozowo-fruktozowym. Jest często stosowany w różnych gałęziach przemysłu spożywczego do produkcji dżemów, owoców kandyzowanych, zup, ketchupów, zalew do ogórków, śledzi, likierów, piwa i wyrobów cukierniczych. Stosuje się go również w niektórych produktach nabiałowych, np. jogurtach owocowych, deserach i lodach. Należy poinformować pacjenta, że takich produktów trzeba unikać. Nadmiar fruktozy przyspiesza progresję niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby (NASH – non-alcoholic steatohepatitis) do marskości^3,4,8,11.

Ilość i jakość spożywanych pokarmów

Ważnym elementem leczenia dietetycznego jest odzyskanie kontroli nad ilością i jakością spożywanych pokarmów – bardzo pomocne w tym aspekcie jest prowadzenie dzienniczka żywieniowego. Przed zjedzeniem należy zważyć pokarm, odczytać z tabel jego kaloryczność w 100 g, wyliczyć kaloryczność przygotowanej porcji, zapisać w dzienniczku rodzaj pokarmu, jego masę i kaloryczność i przez 2 minuty zastanowić się, czy zjeść przygotowany posiłek, czy nie, czy może zmniejszyć jego ilość. Metoda ta nie tylko pomaga pacjentowi odzyskać kontrolę nad spożywanymi pokarmami, lecz także uczy ich kaloryczności. Ponadto dzienniczek żywieniowy pomaga dietetykowi weryfikować błędy żywieniowe pacjenta oraz zapobiegać niedoborom pokarmowym. Należy również uświadomić pacjentowi, że już w momencie robienia zakupów decyduje, co będzie jadł.

Regularność spożywania posiłków

Obok zmiany jakości i kontroli jakości ważnym elementem modyfikacji jest regularność spożywania 3-5 posiłków dziennie. Najważniejsze jest jedzenie śniadań oraz zmniejszenie energetyczności spożywanej kolacji. Przerwy między posiłkami powinny wynosić około 3 godzin, a ostatni posiłek powinien być spożywany najpóźniej o godzinie 19. Jeśli czuje się potrzebę zjedzenia czegoś między posiłkami, należy napić się wody lub zjeść warzywo^8,11.

Aktywność fizyczna

Leczeniu dietetycznemu zawsze powinno towarzyszyć zwiększenie aktywności fizycznej, którą należy dostosować do stanu zdrowia i możliwości fizycznych chorego. Rekomendowane jest realizowanie tlenowych rodzajów aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności; przykładowo może to być jazda na rowerze, szybki chód, taniec lub pływanie. Czas aktywności fizycznej w czasie wolnym powinien wynosić minimum 150 minut tygodniowo. Należy podkreślić, że najlepsze efekty daje codzienne realizowanie aktywności fizycznej^3,4,8,11.