dr n. med. Magdalena Białkowska

W ciągu ostatnich 30 lat występowanie nadwagi i otyłości wzrosło na świecie o ponad 27%, a to oznacza, że 2,1 mld osób ma nadmierną masę ciała. Otyłość jest chorobą, która upośledza zdrowie i skraca oczekiwaną długość życia. W wielu przypadkach postępowanie terapeutyczne, a także prewencyjne nie przynosi oczekiwanych rezultatów. W początkowym okresie terapii wielu otyłych pacjentów rezygnuje z jej kontynuowania, głównie z powodu nierozpoznania przyczyny choroby. U każdej osoby przed rozpoczęciem leczenia otyłości należy przeprowadzić badania diagnostyczne w celu ustalenia jej przyczyny, ponieważ umożliwia to stworzenie spersonalizowanej terapii, a co za tym idzie – uzyskanie lepszych efektów postępowania.

Tabela 1. Najczęściej występujące czynniki sprzyjające zwiększeniu masy ciała lub dodatnio z nim korelujące^1,2

Jedną z charakterystycznych cech otyłości jest skłonność do ponownego zwiększania masy ciała po zakończeniu kuracji odchudzającej. Ten objaw także wiąże się z nierozpoznaniem przyczyny otyłości, choć może wynikać z zastosowania niewłaściwej metody terapeutycznej (najczęściej zbyt niski poziom energetyczny diety i niepodejmowanie odpowiedniej aktywności fizycznej). W tabeli 1 podsumowano najważniejsze przyczyny otyłości. 

Rola endokrynopatii

Otyłość stanowi jeden z objawów endokrynopatii. Poniżej zostaną przedstawione niektóre z nich. Nierozpoznanie tych chorób, których cechą jest dodatni bilans energetyczny z niską spoczynkową przemianą materii, a także inne zaburzenia metaboliczne sprzyjające zwiększaniu masy ciała stanowią przyczynę trudności w osiąganiu celów leczenia otyłości.

Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy sprzyja powiększaniu masy ciała, ponieważ w jej przebiegu występują zaburzenia termogenezy i obniżona spoczynkowa przemiana materii, a chory przejawia niechęć do aktywności fizycznej.

Zespół policystycznych jajników

Zespół policystycznych jajników (PCOS – polycystic ovary syndrome) charakteryzuje hiperinsulinemia, nadmierna produkcja testosteronu przez jajniki, hirsutyzm, zaburzenia miesiączkowania, często niepłodność, a na skórze można zaobserwować cechy rogowacenia ciemnego (acanthosis nigricans). Typową cechą tej choroby jest występowanie otyłości trzewnej, co wiąże się z zaburzeniami hormonalnymi.

Zespół Cushinga

Przyczyna endogenna zespołu Cushinga to nadprodukcja glikokortykosteroidów, a egzogenna to długotrwałe ich stosowanie. Jedną z głównych cech tej choroby stanowi otyłość brzuszna z charakterystycznym rozmieszczeniem tkanki tłuszczowej.

Niedobór hormonu wzrostu

Niedostatek produkcji tego hormonu sprzyja u osób dorosłych zwiększaniu ilości tkanki tłuszczowej, szczególnie w okolicach brzucha, przy jednoczesnym zmniejszaniu masy mięśniowej. W schorzeniu tym obserwuje się wzrost stężenia lipidów we krwi i przyspieszony rozwój miażdżycy oraz jej powikłań.

Rzekoma niedoczynność przytarczyc

Choroba ta jest uwarunkowana genetycznie i nazywana często zespołem Albrighta. Przyczyną choroby jest defekt receptora PTH-PTHrP. Jedną z jej cech stanowi skłonność do powiększania masy ciała i niski wzrost. Inne charakterystyczne cechy to oporność tkanek na działanie parahormonu, hipokalcemia i hiperfosfatemia. Schorzenie często kojarzy się z niedoczynnością tarczycy i gonad.

Uszkodzenie podwzgórza

Do uszkodzenia podwzgórza dochodzi w wyniku urazów czaszki, procesów zapalnych, występowania guzów łagodnych i złośliwych, a także radioterapii tej okolicy. Uszkodzenie podwzgórza prowadzi do zaburzeń funkcjonowania obecnych w nim ośrodków głodu i sytości, a to w przypadku uszkodzenia jądra brzuszno-przyśrodkowego podwzgórza przyczynia się do nadmiernego apetytu i najczęściej otyłości olbrzymiej.