Szacuje się, że u 12-27% osób w średnim wieku wskaźnik kostka–ramię (ABI – ankle–brachial index) wynosi <0,9, z czego 50-89% pacjentów nie ma typowego chromania przestankowego¹⁶. W metaanalizie stwierdzono, że potencjał reklasyfikacyjny ABI grupy ryzyka S-N jest ograniczony, z wyjątkiem kobiet o umiarkowanym ryzyku¹⁷. W poprzednich wytycznych pomiar ABI można było rozważyć jako czynnik modyfikujący ryzyko S-N (klasa zaleceń IIb)³. Obecnie eksperci nie rekomendują tej metody w rutynowej ocenie (klasa zaleceń III)¹.

Wywiad rodzinny

Wywiad rodzinny w kierunku przedwczesnego wystąpienia CVD jest prostym wskaźnikiem ryzyka S-N, odzwierciedla wzajemne oddziaływanie czynników genetycznych i środowiskowych¹⁸. Informacje uzyskane w ten prosty i łatwy sposób mogą zapoczątkować kompleksową ocenę ryzyka u wszystkich członków rodziny i pozwolić wykryć hipercholesterolemię rodzinną¹⁹.

Czynniki socjoekonomiczne

Niski status socjoekonomiczny i stres w pracy są niezależnie związane z rozwojem i rokowaniem w zakresie ASCVD u pacjentów obu płci^20,21. Najsilniejszy związek wykazano między niskim dochodem a śmiertelnością z powodu chorób sercowo-naczyniowych²⁰. Stres zawodowy wpływa szkodliwie na stan zdrowia w aspekcie chorób S-N, niezależnie do tradycyjnych czynników ryzyka.

Zespół kruchości

W geriatrii mianem zespołu kruchości (inne nazwy: frailty, zespół słabości, wątłość starcza) określa się stan zwiększonej podatności na działanie endo- i egzogennych czynników stresogennych w wyniku redukcji rezerw fizjologicznych, jako następstwo zmniejszonej wydolności różnych systemów/układów oraz wielosystemowej dysregulacji, co ogranicza zdolność utrzymania homeostazy organizmu i reagowania na stres²². Konsekwencją zespołu słabości jest zwiększona podatność na wystąpienie takich niekorzystnych zdarzeń, jak: upadki, hospitalizacje, niepełnosprawność, instytucjonalizacja lub zgon. Zespół kruchości jest również modyfikatorem globalnego ryzyka S-N. Ocena zespołu kruchości ma ogromne znaczenie przy inicjowaniu i intensyfikowaniu farmakoterapii oraz w implantacji urządzeń. Służy do stworzenia zindywidualizowanego planu opieki z wcześniej ustalonymi priorytetami. Osoby w podeszłym wieku z zespołem kruchości są bardziej podatne na niepożądane działanie leków i poważne powikłania podczas zabiegów inwazyjnych oraz chirurgicznych^22,23.

Szczególne sytuacje kliniczne a ocena ryzyka sercowo-naczyniowego

Migrena z aurą

Dostępne dane wskazują, że migrena z aurą wiąże się z 2-krotnie zwiększonym ryzykiem udaru niedokrwiennego mózgu i 1,5-krotnym wzrostem ryzyka choroby niedo­krwiennej serca²⁴. Biorąc pod uwagę młody średni wiek populacji dotkniętej migreną, bezwzględny wzrost ryzyka jest niewielki na poziomie indywidualnym, ale wysoki na poziomie populacyjnym ze względu na wysoką częstość występowania migreny. Ryzyko naczyniowe u tych kobiet zwiększa palenie papierosów oraz stosowanie hormonalnych złożonych środków antykoncepcyjnych²⁵. Stąd też zapis w wytycznych o okresowej ocenie ryzyka S-N (klasa zaleceń IIa) i unikaniu hormonalnej antykoncepcji (klasa zaleceń IIb) u pacjentek z postacią migreny z aurą (klasa zaleceń IIb).

Zaburzenia erekcji

Zaburzenia erekcji (ED – erectile dysfunction), definiowane jako stała niezdolność do osiągnięcia i utrzymania erekcji satysfakcjonującej dla aktywności seksualnej, mają wieloczynnikowe przyczyny²⁶. Występują u prawie 40% mężczyzn wieku 40 lat i ponad 50% mężczyzn >60 r.ż. Wiążą się z subkliniczną chorobą naczyniową i mogą poprzedzać wystąpienie choroby wieńcowej, udaru mózgu lub choroby tętnic obwodowych średnio o 3 lata. Mężczyźni z ED, szczególnie z ciężką postacią, mają o 44-59% wyższe ryzyko wystąpienia wszystkich zdarzeń S-N, o 62% wyższe ryzyko zawałów serca i o 39% udarów²⁷. W tej grupie chorych odnotowuje się większą śmiertelność ogólną o 24-33%. U mężczyzn z ED powinno się rozważyć wnikliwą ocenę ryzyka S-N (klasa zaleceń IIa). Przy niskim lub umiarkowanym ryzyku S-N sugeruje się ocenę CAC. Zmiany w stylu życia, tj. regularne ćwiczenia fizyczne, modyfikacja diety, kontrola masy ciała i zaprzestanie palenia papierosów, są skuteczne w poprawie funkcji seksualnych u mężczyzn.

Stan przedrzucawkowy

Stan przedrzucawkowy, definiowany jako nadciśnienie związane z ciążą, któremu towarzyszy białkomocz, występuje u 12% wszystkich kobiet w ciąży. Ryzyko S-N u tych kobiet jest o 1,5-2,7 razy wyższe w porównaniu z całą populacją żeńską²⁸. Dotychczas nie ustalono, czy zwiększone ryzyko S-N po stanie przedrzucawkowym występuje niezależnie od innych tradycyjnych czynników ryzyka. Istnieją dane o zwiększonym ryzyku rozwoju nadciśnienia tętniczego i cukrzycy²⁹. W związku z tym w wytycznych zwrócono uwagę na kobiety z wywiadem przedwczesnego porodu lub porodu martwego płodu, u których można rozważyć okresowe badania przesiewowe w kierunku nadciśnienia tętniczego i cukrzycy (klasa zaleceń IIb).

Przewlekłe choroby zapalne

Przewlekłe stany zapalne (nieswoiste zapalenia jelit, zesztywniające zapalenia stawów kręgosłupa, łuszczyca, reumatoidalne zapalenia stawów) zwiększają ryzyko S-N, przy czym najlepiej jest to udokumentowane w odniesieniu do reumatoidalnego zapalenia stawów. Wydaje się rozsądne, aby przynajmniej rozważyć ocenę ryzyka S-N u pacjentów z jakimkolwiek przewlekłym stanem zapalnym, a także uwzględniać obecność takich stanów w przypadku wątpliwości dotyczących rozpoczęcia interwencji profilaktycznych. Skumulowane obciążenie chorobą i aktualny stopień zapalenia są ważnymi czynnikami zwiększającymi ryzyko S-N. W przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów uzyskany wynik z tabeli SCORE2 eksperci zalecają pomnożyć przez 1,5³⁰.

Infekcje wirusowe – HIV, grypa

Zakażenie ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV – human immunodeficiency virus) wiąże się z 19% wzrostem ryzyka wystąpienia miażdżycowej choroby tętnic obwodowych kończyn dolnych (LEAD – lower extremity arteries diseases) i CAD, niezależnie od innych tradycyjnych czynników ryzyka. U chorych z utrzymującą się liczbą limfocytów CD4 <200 komórek/mm³ ryzyko wystąpienia incydentu LEAD jest prawie 2-krotnie wyższe w porównaniu z osobami niezakażonymi³¹.

Choroba wieńcowa i grypa są od dawna ze sobą powiązane ze względu na nakładanie się szczytów zachorowań, głównie w miesiącach zimowych. W badaniach epidemiologicznych odnotowano wzrost liczby zgonów z powodu chorób układu krążenia podczas epidemii grypy. Ryzyko wystąpienia zawału serca lub udaru mózgu jest ponad 4-krotnie większe po zakażeniu dróg oddechowych, a największe występuje w ciągu pierwszych 3 dni od rozpoznania³². Dlatego tak istotne są szczepienia przeciw grypie u chorych z grupy wysokiego i bardzo wysokiego ryzyka.