• hipernatremia hipowolemiczna (odwodnienie hipertoniczne) spowodowana większą utratą (niedoborem) wody niż elektrolitów, przede wszystkim sodu. W tej sytuacji dochodzi do znacznego zmniejszenia ilości całkowitej wody w organizmie ze znacznie mniejszą utratą elektrolitów. Przyczyny hipernatremii hipowolemicznej to:
  • zmniejszona podaż wody
  • zwiększona utrata wody przez skórę (gorączka, poty)
  • zwiększona utrata wody przez nerki (poliuria po ostrym uszkodzeniu nerek, poliuria poobturacyjna, po diuretykach pętlowych)
  • zwiększona utrata przez przewód pokarmowy (wymioty)
• hipernatremia normowolemiczna – rozwija się w wyniku niedużej utraty wody ogólnoustrojowej bez utraty sodu (odwodnienie, ze zmniejszeniem przestrzeni wewnątrzkomórkowej). Jej najczęstsze przyczyny to:
  • moczówka prosta
  • moczówka polekowa (waptany, sole litu, amfoterycyna B)
  • defekt zagęszczania moczu (przewlekłe cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek, dieta ubogobiałkowa)
  • utrata wody przez płuca i skórę
• hipernatremia hiperwolemiczna (przewodnienie) – dochodzi do zwiększenia puli zarówno sodowej, jak i wodnej. Jej najczęstsze przyczyny to:
  • nadmierna podaż hipertonicznych roztworów NaCl
  • nadmierna podaż wodorowęglanu sodu
  • nadmierna podaż mineralokortykoidów.

W przypadku leczenia nerkozastępczego za pomocą dializy (hemodializa lub dializa otrzewnowa) hipernatremia może występować jako wynik intensywnego odwadniania, nadmiaru spożywanej soli kuchennej czy podaży płynu dializacyjnego zawierającego nadmierne stężenie sodu.

Postępowanie obejmuje:

• w przypadku odwodnienia – odstawienie leków moczopędnych, podaż izotonicznej soli fizjologicznej, 0,45% NaCl, 5% glukozy lub wody p.o.
• w przypadku prawidłowego stanu nawodnienia – podaż wody, 0,45% NaCl, 5% glukozy
• w przypadku przewodnienia – podaż diuretyków pętlowych, dializę.

Podsumowanie

Rycina 1. Przyczyny zaburzeń elektrolitowych w przewlekłej chorobie nerek (PChN)

W przewlekłej chorobie nerek na stężenia omawianych pierwiastków wpływa wiele czynników pokazanych na rycinie 1.

Różnorodność chorób, które mogą doprowadzić do uszkodzenia nerek i ich niewydolności, powoduje, że spektrum zaburzeń może być bardzo szerokie. W zaawansowanych stadiach PChN oraz w trakcie leczenia za pomocą dializy są obserwowane charakterystyczne nieprawidłowości w postaci hiperkaliemii, hipokalcemii, hiperfosfatemii, jednak również na tym etapie wiele czynników wpływa na pojawiające się zaburzenia elektrolitowe.

U osób z rozpoznaniem PChN wraz z oceną funkcji nerek i układu moczowego wskazana jest częsta kontrola stężeń wapnia, fosforu, potasu, magnezu oraz sodu w celu uniknięcia niebezpiecznych powikłań, usunięcia potencjalnych przyczyn i włączenia koniecznego leczenia.