2. Pokonać w normalnym tempie dystans 3 metrów

3. Przekroczyć linię kończącą wyznaczony dystans

4. Wykonać obrót o 180 stopni

5. Wrócić do krzesła i ponownie przyjąć pozycję siedzącą.

Interpretacja wyniku:

• <10 s: norma, sprawność funkcjonalna prawidłowa – małe ryzyko upadków
• 10-19 s: badany może sam wychodzić na zewnątrz, nie potrzebuje sprzętu pomocniczego do chodzenia, jest samodzielny w wykonywaniu większości czynności dnia codziennego, wskazana pogłębiona ocena ryzyka upadków – średnie ryzyko zdarzenia. Niektóre dane naukowe wskazują na punkt odcięcia 12 s w teście TUG jako wartość graniczną, powyżej której występuje zwiększone ryzyko upadków⁹
• >19 s: znacznie ograniczona sprawność funkcjonalna, badany nie może sam wychodzić na zewnątrz, zalecany sprzęt pomocniczy do chodzenia – duże ryzyko upadków.

W praktyce możemy tak zorganizować gabinet, żeby chory wstał z krzesła i podszedł do wieszaka/drzwi (które znajdują się w odpowiedniej odległości), dotknął docelowego punktu, wrócił na krzesło i usiadł.

Przy braku zaburzeń stwierdzanych w teście TUG należy zalecić zwiększenie aktywności fizycznej obejmującej ćwiczenia chodu, równowagi, ćwiczenia oporowe oraz wytrzymałościowe.

Jeżeli w teście przesiewowym stwierdzimy zaburzenia chodu i równowagi, należy wdrożyć dalsze postępowanie ze szczegółową analizą przyczyn upadków (poniżej).

Stwierdzenie konieczności używania sprzętu pomocniczego (szczególnie w początkowej fazie występowania zaburzeń chodu) nierzadko spotyka się z oporem seniorów. Dlatego w praktyce często rekomenduję pacjentom kijki do nordic walking – mniej „stygmatyzują” niż laska czy balkonik, a spełniają swoje funkcje asekuracyjne i jednocześnie stymulują do aktywności fizycznej.

Ćwiczenia chodu i równowagi

Wszystkie osoby >65 r.ż., które mają taką możliwość, powinny być zachęcane do ćwiczeń. Badania pokazały, że u osób obciążonych średnim i dużym ryzykiem upadków, które wzięły udział w programie ćwiczeń chodu i równowagi zapobiegającym upadkom, było ich o blisko 23% mniej niż w grupie kontrolnej, co przekłada się na 0,2 mniej upadku na osobę/rok¹⁰. Istnieją dane, które wskazują, że ćwiczenia chodu i równowagi mogą zmniejszać liczbę upadków skutkujących złamaniami (redukcja o 27%)¹⁰.

Warto podkreślić, że większość programów ćwiczeniowych trwała minimum 3 miesiące, a niektóre nawet do 12 miesięcy. Istnieją dowody, że programy ćwiczeń tai-chi wykonywane 1-3 razy w tygodniu przez 3-12 miesięcy redukują liczbę upadków o 19%¹⁰. W niektórych badaniach wykazano, że pozwalają one zmniejszyć ryzyko upadku u osób starszych o nawet 55%^11,12. Programy ćwiczeń równowagi powinny być tak skonstruowane, żeby wzmacniały siłę nóg. Mogą być realizowane poprzez programy ćwiczeń grupowych, ćwiczeń indywidu­alnych w domu czy też w formie zajęć z fizjoterapeutą. Długo­terminowe przestrzeganie programów ćwiczeń jest trudne do zrealizowania dla większości osób. W związku z tym pacjenci powinni wybierać takie ćwiczenia, które im się podobają, mają do nich dostęp i mogą je włączyć do codziennego życia.

Dużą popularnością cieszy się program ćwiczeń domowych OTAGO (Otago Exercise Programme), który ma na celu głównie poprawę równowagi, ale zawiera również elementy ćwiczeń oporowych i gibkości. W badaniach wykazano zmniejszenie częstości upadków o nawet 35% wśród osób >65 r.ż., które regularnie wykonywały ćwiczenia w ramach tego programu¹³. Największe korzyści odnoszą pacjenci, którzy już doznali upadku, i osoby >80 r.ż. Warto wspomnieć, że informacje dotyczące programu OTAGO można znaleźć w internecie. Dostępne są również bezpłatne ćwiczenia instruktażowe na kanale YouTube.

Ze względu na relatywnie małe rozpowszechnienie programów ćwiczeń grupowych w Polsce (o tai-chi nie wspominając) pomocna może być konsultacja z fizjoterapeutą, który ustali ćwiczenia do samodzielnego wykonywania w domu. Stopień trudności ćwiczeń powinien być starannie dobrany do możliwości funkcjonalnych pacjenta. Ćwiczenia powinny być też zawsze wykonywane z zachowaniem zasad bezpieczeństwa (m.in. asekuracja, stabilne podparcie). Za optymalne przyjmuje się wykonywanie ćwiczeń codziennie przez minimum 15-20 minut (łącznie 2-3 h/tydzień)^14,15. Dobrym ćwiczeniem poprawiającym równowagę może być również taniec, który ponadto ma wiele walorów społecznych.

Tabela 3. Przykładowy zestaw 5 prostych ćwiczeń poprawiających równowagę¹⁴

W tabeli 3 przedstawiono propozycję ćwiczeń poprawiających równowagę¹⁴. 

Postępowanie u pacjenta po kilku upadkach, z zaburzeniami chodu i równowagi

Jeżeli u pacjenta doszło do ≥2 upadków w ostatnim roku, na skutek których był on w szpitalu/na SOR-ze, lub występują u niego jawne zaburzenia chodu albo równowagi, należy wdrożyć wielopłaszczyznową, pogłębioną diagnostykę i interwencję przeciwupadkową. Warto w takich sytuacjach kierować pacjenta do geriatry, chociaż większość opisanych niżej czynności można wykonać w gabinecie lekarza rodzinnego, internisty.

Tabela 4. Arkusz działań: zapobieganie upadkom u osób starszych – wskazówki dla opiekunów