Obszar 4: czynniki społeczne, środowiskowe i ekonomiczne

Jest to bardzo szeroki, lecz niezwykle istotny obszar oceny funkcjonowania seniora, którego znajomość lekarz rodzinny często pogłębia wraz z kolejnymi latami opieki nad daną osobą. Ocena ta ma na celu zrozumienie, na ile kontekst społeczno-środowiskowy wpływa na zdrowie seniora. Warto zwrócić uwagę na następujące aspekty poprzez zadanie kilku prostych pytań:

  • Wsparcie społeczne (dostępność opiekuna):
    • Czy może Pan/-i liczyć na kogoś bliskiego w razie potrzeby?
    • Czy ktoś Panu/-i pomaga w codziennych czynnościach, jeśli jest to potrzebne?
  • Warunki mieszkaniowe i bezpieczeństwo (ocena ryzyka upadków):
    • Czy czuje się Pan/-i bezpiecznie w swoim domu?
    • Czy w mieszkaniu są jakieś bariery (np. wysokie progi, brak poręczy) lub czy zdarzyły się potknięcia/upadki w domu?
  • Dostępność i mobilność (dostępność opieki, transport):
    • Czy ma Pan/-i trudności z dotarciem do lekarza lub na zakupy?
  • Sytuacja ekonomiczna:
    • Czy obecna sytuacja finansowa pozwala Panu/-i na zaspokojenie podstawowych potrzeb i wykupienie leków?

Ocena tych domen może zasugerować potrzebę interwencji socjalnej lub wskazać na obszary aktywizacji seniora.

Podsumowanie

Populacja osób starszych systematycznie rośnie, co stawia przed podstawową opieką zdrowotną/lekarzami rodzinnymi nowe wyzwania. Całościowa ocena geriatryczna, nawet w uproszczonej formie, jest narzędziem pozwalającym sprostać tym wyzwaniom. Przeprowadzenie oceny kluczowych obszarów – funkcji poznawczych, nastroju, sprawności fizycznej, samodzielności, stanu odżywienia, ryzyka sarkopenii i zespołu słabości oraz kontekstu społeczno-środowiskowego – jest możliwe w warunkach POZ, chociaż czasami proces ten trzeba rozłożyć na dwie lub więcej wizyt. Kluczowe jest proaktywne podejście: pytanie o upadki, ocenianie nastroju i funkcji poznawczych, monitorowanie stanu odżywienia oraz wdrażanie strategii profilaktycznych i terapeutycznych. Praktyczne podejście do COG, uwzględniające ograniczenia czasowe, pozwala na wczesną identyfikację wielkich zespołów geriatrycznych, optymalizację leczenia i znaczącą poprawę jakości życia pacjentów w podeszłym wieku.

Abstract

A practical approach to an overall geriatric evaluation in the outpatient setting

The aging of the population presents a significant challenge to the primary healthcare system, particularly with regard to delivering comprehensive care to elderly patients. The Comprehensive Geriatric Assessment (CGA) represents a fundamental tool in the evaluation and management of older adults; however, its full implementation is frequently impracticable within the constraints of a standard 15- to 20-minute GP appointment. The objective of this study is to propose a practical model for the use of the essential CGA components in a GP office. The proposed adaptation prioritizes the core domains critical to geriatric assessment: cognitive function and mood, mobility and functional independence, somatic health (including orthostatic hypotension, malnutrition, sarcopenia, and frailty syndrome), and socio-environmental factors. Selected screening tools are recommended for each domain, which are validated, time-efficient, easy to administer and easy to interpret. These include the 15-item Geriatric Depression Scale (GDS-15), the Mini-Mental State Examination (MMSE), the Timed Up and Go (TUG) test, the Barthel Index, the Mini Nutritional Assessment – Short Form (MNA-SF), and the SARC-F questionnaire. It is suggested that the assessment should be divided across two appointments to optimize feasibility and accuracy. This model promotes a holistic overview of the geriatric patient’s condition, supports the identification of priority health issues, and helps to support the subsequent diagnostic and therapeutic decision-making process. Particular emphasis is placed on assessing mood prior to cognitive testing, systematically inquiring about falls, and recognizing opportunities for diagnosis and intervention within the primary health care setting, especially in patients with sarcopenia and malnutrition. The adaptation of the CGA to the realities of primary care practice, alongside the use of targeted screening instruments, appears both achievable and beneficial. This approach supports the early identification of major geriatric syndromes and contributes to improving health outcomes and quality of life among older adults, even within the limitations of constrained clinical time and resources.

Piśmiennictwo

1. Cybulski M, Krajewska-Kułak E (red.). Wielkie Zespoły Geriatryczne. Wrocław: Edra, 2021

2. Gąsowski J, Piotrowicz K (red.). Geriatria. Wybrane zagadnienia. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2020

3. Grodzicki T, Kocemba J, Skalska A (red.). Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. Podręcznik dla lekarzy i studentów. Gdańsk: Via Medica, 2006

4. Kaczmarek B. Zastosowanie Krótkiej skali oceny stanu psychicznego w przesiewowej ocenie funkcjonowania poznawczego osób starszych. Ograniczenia tzw. korekty Mungasa w ocenie deficytów. Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2021;16(3-4):176-83. doi: https://doi.org/10.5114/nan.2021.113319

5. Stańczak J. MMSE. Polska normalizacja. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, 2013

6. Lusardi MM, Fritz S, Middleton A, et al. Determining risk of falls in community dwelling older adults: a systematic review and meta-analysis using posttest probability. J Geriatr Phys Ther 2017;40:1-36

7. Janczak M. Upadki u osób starszych – złożony problem. Jak można pomóc w gabinecie lekarza pierwszego kontaktu. Med Dypl 2024;9:43-50

8. Rutan GH, Hermanson B, Bild DE, et al. Orthostatic hypotension in older adults. The Cardiovascular Health Study. CHS Collaborative Research Group. Hypertension 1992;19:508-19

9. Farrell MC, Shibao CA. Morbidity and mortality in orthostatic hypotension. Auton Neurosci 2020;229:102717

10. Angelousi A, Girerd N, Benetos A, et al. Association between orthostatic hypotension and cardiovascular risk, cerebrovascular risk, cognitive decline and falls as well as overall mortality: a systematic review and meta-analysis. J Hypertens 2014;32(8):1562-71

11. Murdoch I, Turpin S, Johnston B, et al. Stany nagłe w geriatrii. Wydanie polskie. Wrocław: Edra, 2017:124-5

12. Pilgrim AL, Robinson SM, Sayer AA, et al. An overview of appetite decline in older people. Nurs Older People 2015;27(5):29-35. doi: 10.7748/nop.27.5.29.e697

13. Klimek E. Kamińska A. Niedożywienie u osób w wieku podeszłym. https://www.mp.pl/geriatria/wytyczne/271076,niedozywienie-u-osob-w-wieku-podeszlym. Dostęp 20.05.2024

14. Ziętarska M, Małgorzewicz S. Postępowanie żywieniowe u osób starszych w podstawowej opiece zdrowotnej. Postępy Żywienia Klinicznego 2024;19:20-5. doi: 10.5603/pżk.98376

15. Królik P, Rudnicka-Drożak E. Sarkopenia – możliwości diagnostyki i leczenia w warunkach POZ. Forum Medycyny Rodzinnej 2023;17(1):37-43

16. Tarnacka B (red.). Rehabilitacja. Gdańsk: Asteriamed, 2019:557-67

Do góry